Alüminyum CO2 tüp dolum sorunu ve kullanım sakıncaları!

Bugün Kartal Adliyesinde işim vardı ve hazır gitmişken, hem yeni aldığım boş alüminyum tüpü, hemde çok azalan diğer alüminyum tüpümü doldurayım dedim. HABAŞ'la telefonla görüştüm, işimin çok uzun sürmeyeceğini, hemen halledebileceklerini söylediler. Dolum için tesise gittim, oradaki görevli kişi elimde alüminyum tüpleri görünce incelemeye başladı. Düşünceli bakışlarla oradaki teknisyene gitti. Teknisyenden gelen yanıt "bu tüplerin dolumunu yapamazsınız" oldu. Bunun üzerine sebebini sordum. Açıklama şu şekilde. "Elinizde bulunan CO2 tüpü 212 BAR.lık basınca dayanıklı. Tüpe doldurulan sıvı CO2 belli bir süre sonra "Gazlaşma" yapacak, bu durumda tüpte bulunan basınç minimum 250 BAR.lara çıkacak ve bu da tüpünüzün bu basınca dayanamayıp patlamasına sebep olacak. Biz bu riski ne kendimize, ne de size yükleyemeyiz". Bunun üzerine bu tarz tüplerin akvaristler tarafından gerek yurt içinde, gerek yurt dışında sıklıkla kullanıldığını, zaten patlama gibi bir durum olduğunda alüminyum tüplerindeki patlamanın parça tesiri değil de yırtılma şeklinde olduğunu söyledim. Kişi bu bilginin yanlış olduğunu ve doğrusunun şu şekilde olduğunu söyledi. "Bu tüpler test ortamlarında suyla test edilir ve su dolu bir ortamda yapılır. Böyle bir ortamdayken eğerki tüpünüz basınca dayanamazsa yanından bir yırtılma olur fakat içine CO2 doldurulmuş bir tüp patlarsa çelik tüplerde olduğu gibi parça tesiriyle patlama yapar". Bunun üzerine tesis sorumlusu mühendisle görüşmek istediğimi söyledim ve durumu teknisyen de, ben de anlattım ve teknisyenin söylediklerinin aynısını mühendisten de duydum. Ne yapabileceğimi sorduğumda da, çelik tüpteki basıncı 300-360 bar aralığında olması sebebiyle çok daha güvenilir olduğunu söylediler. 

Bak şimdi benimde aklıma kurt düştü. Benim tüptede 212 bar yazıyor ama ben o adamların bilgisinin yanlış olduğunu düşünüyorum. Metin Dikbas2013-02-25 19:43:40

Konuyu çok çok araştırmış birisi olarak yorum yapayım , araştırmalarımı hem kendim hemde hobici arakdaşlar için yaptım şuan kar amacı gütmeksizin arkdaşlarada co2 sistemi konusunda yardımcı oluyorum. KaPTaN2013-03-02 22:39:29

     Bu arada elimdeki iki alüminyum tüpüde başka bir tesiste doldurttum.  alisami2013-02-27 15:57:53

Konu açılmış ama sonuçta tüpü Ankaranın neresinde ve hangi firmada doldurabileceğimiz halen belli değil.

Hocam Ankara'ya geldiğinde ivedik ostim istikametine yönel Kargaz Vaşakgaz Enesgaz  gibi meşhur isimler var kime sorsan gösterir yada google amcaya sor ostim de vaşak kargaz gibi sorgula adresleri mevcut.

Alüminyum tüp sanıldığı gibi yarılmıyor.. Makaledeki alüminyum tüpler eski tarihli olsa da riskler her halükarda ortada.

İnfilak eden bir dalış tüpünün anatomisi

Scuba DIVING makaleler

İnfilak eden bir dalış tüpünün anatomisi

Yazan: ümit SAKMAR - Caddebostan balıkadamlar kulübü teknik komite başkanı

Dalıcıların dikkatine ! ,

6351-t6 Alaşımında olan bir dot-3al alüminyum tüpünüz varsa kullanmayın 18 yaşındaki Amerikalı genç chrıs hawkıns'ın başına gelenler bir daha yaşanmasın.

1 Şubat 1998 günü amerika'nın gözde dalış bölgelerinden florida'nın riviera beach bölgesinde bulunmakta olan force-e dalış malzemeleri satış mağazasına bir müşteri girdi. elindeki walter kıddıe marka 80 cubic feet (yaklaşık 11 lt su hacimli) alüminyum tüpü 18 yaşındaki mağaza görevlisi chris hawkins'e vererek doldurmasını istedi. Tankın üstündeki test etiketini inceleyen chris, tüpün her yıl yapılması lazım olan gözle muayenesinin yapıldığını belirten tüpe yapışık etiketi kontrol etmiş ve 6 ay önce ağustos 1997'de bu kontrolün yapıldığını gördükten sonra tüpü dolum kısmına almıştı. Chiris'in arkasından tüpün sahibi ile mağazanın diğer bir çalışanı olan paul de içeri geçip bağlantıları yapan chris'in 2 m kadar arkasında konuşmaya başladılar. Mağazanın dolum sistemi ştandro diye bilinen daha önce doldurulmuş yüksek hacimli ve yüksek basınçlı tüplerden hızlı bir biçimde yapılan aktarma dolum sistemiydi. Bugün ülkemizde de pek çok dolum merkezinde fazla beklemeden dolum yapmak için bu sistem kullanılıyor.

Chris, tüpün manifoldunu dolum sistemi ile irtibatlandırıp ştandro'nun valfını açmadan önce bir tıslama duyar bu arada tüpün valfını açmıştır. Sesin tüpün valfından mı geldiğini anlamak için tüpü kaldırıp dolum yaptıkları geniş ve içi su dolu varilin içerisine sokarak manifoldu da suyun içerisine girsin diye hafifçe yana yatırır. Tıslama sesi artmaya varilde kabarcıklar görülmeye başlarken saniyelik bir an içinde tüp infilak etmiş chris daha kendini yana atmaya fırsat bulamadan tüpten blok durumunda kopan yaklaşık 20 cm eninde 50 cm boyunda bir parça ile beraber tüpün manifoldu chris'in parmakları ile yüzünün bir yanını parçalamış, patlamanın yarattığı hava baskısı ile chris'in iki metre arkasındaki müşteri ve iş arkadaşı paul 5-6 metre arkaya savrulmuşlardı. ortalık tam bir harp yerine dönmüştü. varilin içerisindeki sular tüple beraber varil de patlayınca etrafa saçılmış chris'in yüzünden ve ellerinden akan kanı her tarafa yaymış ve korkunç bir görüntü yaratmıştı. Patlama anında chris'in yanısıra bulunmakta olan henüz doldurulmamış başka müşterilere ilişkin boş tüpler de paul ve müşteri ile beraber 5-6 metre geriye savrulmuştu, daha sonra olay yerinde inceleme yapan florida riviera beach itfaiye teşkilatı ve dot-department of transportation-rspa (ulaştırma-taşıma federal kontrol teşkilatı tehlikeli maddeler, teknoloji araştırmaları ve özel yazılımlar danışma bölümü) çok enteresan bulgularla karşılaşmıştır, öyle ki bu bulguları teknik olarak bilgisayarlara yüklediklerinde patlama şiddetinin bir santimetre kareye 635 kg gibi çok yüksek seviyede olduğunu, dolum bölümünden mağaza bölümüne geçen bir tüp parçasının mağazanın hırsızlıktan korunmak için pencerelerine taktığı kare kare demir parmaklığı dahi tahrip ettiğini görmüşlerdir.

Bir diğer enteresan bulgu ise dolum sisteminin vanalarının kapalı olmasıdır. Yani tüp dolarken patlamamıştır. böyle bir ihtimal çok uzak görünse de daha sonra da tespit edildiği üzere tüpün imal edildiği alüminyum alaşımı olan 6351-t6'da belli bir müddet içinde erken malzeme yorulması nedeniyle önce kılcal çatlamalar başlıyor daha sonra ise baskı oynamaları ile bu çatlama kırılmaya dönüşebiliyordu, tüpün içindeki baskının standart çalışma baskısı olan 3000 psı(204 bar) değerine ulaşmasına gerek bile kalmadan bunun dörtte biri kadar bir baskı bile tüpü bir bomba durumuna getirebiliyor.

Chris bu patlamadan sonra aylarca hastanede kaldı, hayatı kurtuldu fakat elinde ve yüzünde yaşamı boyunca kaybolmayacak izler ve zihninde çok kötü bir anıyla yaşayacak.

Daha sonra yapılan teknik çalışmalarda 6351-t6 alüminyum alaşımından yapılan tüplerin pek çok patlama olayına neden olduğu yalnızca dalış tüplerinde değil, yangın söndürme tüplerinde ve itfaiyecilerin yangına müdahale anında içeri girerken kullandıkları solunum aparatlarında da hava tüpü olarak kullanıldıkları, texas da deerpark da itfaiyenin tüp dolum istasyonunda da doldurulurken henüz 2216 psig (150 bar)e gelmeden infilak ettiği saptamıştır. Haberin gazetelerde yer almasından sonra chris'i hastanede arnie hubber isimli bir dalış mağazası tüp dolum teknisyeni ziyaret etmiş ve aynı alaşımdan yapılma bir tüpün 4 sene önce kendi dolum istasyonunda da patladığını, el ve ayak parmaklarını kopardığını söylemiştir.

Bu alaşımdan tüp imalatı 1979 yıllarında başlamış ve 1994 yılına kadar piyasaya verilen yaklaşık iki milyon alüminyum dalış tüpü bu malzemeden yapılmıştır. Patlayan tüpler genelde 10 yılını dolduran tüplerdir.

Alüminyum tüplerinizi her yıl yetkili servislerde göz kontrolüne götürün, özel ışık ve ayna sistemi ile tüplerdeki ince kılcal çatlaklar tespit edilebilmektedir. eğer exper size bu tüpü kullanmayın diyorsa sakın kullanmayın, canınızı kaybetmektense tüpünüzü kaybedin.

Amerika'da devlet teşkilatı olan dot'un yayınladığı güvenlik alarmı bülteninde 6351-t6 alüminyum alaşımı ile yapılan ve patlama riski taşıyan tüplerin listesi aşağıdadır. Elinizde bu tüplerden varsa bunların hidrostatik testlerini ve gözle muayene testlerini kesinlikle yaptırın hatta daha da iyisi bunları kullanmayın.

6351-t6 Alaşımdan imal edilen riskli alüminyum tüpler;

· Luxfer markalı 1987 mayıs öncesi imal edilen tüm (s80. 8) 80. 8 Cubic feet dalış tüpleri

· Luxfer markalı 1987 ağustos öncesi imal edilen tüm (s72,s100) 72 ve 100 cubic feet dalış tüpleri

· Luxfer markalı 1988 ocak öncesi imal edilen tüm (s80) 80 cubic feet dalış tüpleri

· Luxfer markalı 1988 nisan öncesi imal edilen tüm (s50,s92) 50 ve 92 cubic feet dalış tüpleri

· Luxfer markalı 1988 mayıs imal edilen (s30,s63) 30 ve 63 cubic feet dalış tüpleri

· Luxfer markalı 1988 haziran öncesi imal edilen (s40) 40 cubic feet dalış tüpleri

· Walter kıdde markalı dot-3al dalış tüplerinin tamamı

· clıff ımpact markalı 1990 temmuz öncesi imal edilen tüm dot-3al dalış tüpleri

Yukarıdaki listeye bakınca derhal hemen 1990 yılından önce amerika bitişik devletlerinde imal edilen catalına markalı tüplerin haricindeki tüm alüminyum tüplerin bu riski taşıdığını görmekteyiz.

Bu anlattığımız olaydan çıkarılacak bir değil pekçok ders var. tüpler geçerli süreler içinde denenmiş dahi olsalar, önceden hiçbir belirti ortaya çıkmadan infilak etme tehlikesi yaratabilirler. bunun için bilhassa tüp dolumu yapan dalış merkezleri, dalış kulüpleri ve mağazalarda yetkili kişiler literatürü takip etmeli, tüp imalatçıları ile irtibatta olmalı, bilhassa internetin bilgilere ulaşım kolaylığını kullanmalıdırlar.

Dalış tüpü imalatçılarının bir diğer önerisi ise alüminyum tüplerin dakikada 300-600 litre maximum hava basma kapasitesi olan kompresörlerden doldurulması ştandrodan yani daha hacimli yüksek baskı tanklarından aktarma metodu ile 1-2 dakika içerisinde çok hızlı doldurulmamasıdır. baskının çok ani yükselmesi bilhassa çok zor farkedilen kılcal çatlakları olan alüminyum tüplerin, aniden patlamasına sebep oluyor.

Bir diğer faktör ise tüpleri rastgele sert bir zemine atmanın yada düşürmenin bu mikroskobik kılcal çatlakları tetiklediği ve patlama riskini arttırdığıdır, dolayısıyla tüplerin dolum mahalline veya dolum mahallinden dalış mahalline taşınmasında son derecede dikkatli olunmalıdır.

Dalış, yalnızca sualtında kurallara uymamakla değil su üzerinde de malzemelerimize itina göstermediğimiz, onların itina ile bakım ve kontrollarını yapmadığımız, kötü kullandığımız takdirde de riskli olur.

ata3262013-07-14 12:24:12