Betanın yaşadığı ülkeler kuzey yarımkürenin tropikal kuşağında yer alır. Bölgeye hakim olan sıcak ve nemli Muson iklimi sayesinde, mevsimlik sıcaklık farkları düşüktür. Yıllık sıcaklık ortalaması 25-30ºC civarındadır. Hava durumu üç ana döneme ayrılabilir...
    Haziran-Ekim ayları, tropik Muson yağmurlarının yağdığı dönemdir. Bu dönemde, bölgedeki sular yükselir ve akarsu yatakları genişler. Normalde kuru olan büyük savana ve çayır alanları, taşkınlar sayesinde su ile örtülür. Bu durum da betaların yaşam alanlarının genişlemesini sağlar. Akarsularda derinleşen ve hızlı akan sular, alışık oldukları koşulları zorlaştırır. Bu yüzden betalar yeni oluşan sulak çayırlara dağılır. Betaların üremesi de genelde bu dönemde gerçekleşir.     Kasım ve Şubat ayları arası bölgenin kış mevsimidir. Sıcaklık ortalamanın altına düşse de, iklim özellikleri sayesinde sadece serin denebilecek hava şartları egemendir.
    Mart ve Mayıs ayları arasında sıcak ve kurak mevsim yaşanır. Durgun ve yağışsız hava, durağan koşulların oluşmasını sağlar. Bu aylarda birçok Betta türünün kendilerini çamura gömebildikleri veya çamurda açtıkları oyuklarda saklandıkları belirlenmiştir. Bu sayede yaşadıkları sular kurusa bile, ıslak çamur sayesinde derileri kurumaz ve bir sonraki yağmur mevsimine kadar hayatta kalırlar.

ANATOMİ:

    Beta, görünüm olarak diğer balık türlerinden pek de farklı değildir. Gelişmiş yüzgeçlerini bir kenara bırakırsak, torpido biçimli vücudu, yüzgeç sayısı ve yerleşimi, iç organların genel yapısı ve yerleşimi gibi özellikler birçok türle benzerlik gösterir. Ancak, betanın kendine has anatomik özellikleri ve özelleşmiş vücut yapıları da vardır. Bu yapılar ve kullanımları, çoğu zaman betanın davranış özellikleriyle de yakından ilişkilidir. Bu yüzden, betayı daha iyi tanıyabilmek için genel anatomik yapı ve türe özgü bazı vücut birimlerinden söz etmek yerinde olur. 

Sakal balığın rengine bağlı olarak farklı renklerde olabilir. Koyu renkli bireylerde genelde siyahımsı kırmızı olmasına karşın, açık renk bireylerde balığın renginde olabilir. Hatta mermer (marble) denilen, iki ya da daha çok rengi karmaşık şekilde bünyesinde barındıran bireylerde, sakal da alacalı bir görünüme sahiptir. Temel amacının,balığın karşıdan bakıldığında daha iri, güçlü ve caydırıcı görünmesi olduğu sanılmaktadır.Bu sayede balık, hem mücadele esnasında rakibi korkutmayı, hem de kur yapma esnasında dişilere büyük ve güçlü görünmeyi başaracaktır.     Yandaki resimde, açık solungaç kapaklarının arkasında, kırmızı bir perde şeklinde yayılmış olan sakal açıkça görülebilmektedir.

KİRİŞ : Balıklarda, kuyruk ve yüzgeçlerin iskeleti olarak tanımlanabilecek, kemiksi, sert yapılardır. Kirişlerin arasını perdemsi, zar tabaka kaplar.     IŞIN  : Kirişlerin parçalanıp dallanmasıyla ortaya çıkan, daha ince yapılardır. Bu parçalanma daha çok kuyruk yüzgecinde görülür. Tüm beta varyetelerinde, kuyruğun vücuda birleştiği alanın genişliği hemen hemen aynıdır. Ancak, kirişlerde meydana gelen parçalanma sayesinde, özellikle bazı çeşitlerde çok daha geniş ve gösterişli kuyruklu bireyler ortaya çıkar.     Yanda, solda yer alan fotoğrafta, erkek bir kısa kuyruk betanın kuyruk kirişleri ve bu kirişlerin parçalanmasıyla

Göğüs yüzgeçleri, balığın iki yanında, solungaç kapaklarının hemen arkasında yer alır. Pektoral yüzgeçler olarak da isimlendirilirler. Geniş, yuvarlak bir şekilleri vardır. Balığın kendine has ağır yüzüşünü bu yüzgeçler sağlar. Ancak ani hareketlerde kuyruk ve diğer yüzgeçlerin hareketleri devreye girer. Genelde saydam ya da yarı saydam olurlar. Buna karşın, son yıllarda üretilen bazı varyetelerde, balığın üzerindeki renk ve desenlerle uyumlu göğüs yüzgeçlerine sahip bireyler ortaya çıkarılmıştır.  Fotoğrafta görülen yarım ay üstü betanın göğüs yüzgeçleri buna örnek olarak gösterilebilir.. Göğüs yüzgeçlerinin herbirinde 12 adet kiriş bulunur.

YUMURTA NOKTASI (OVİPOSİTOR): Dişi betalarda rastlanan, ilginç bir yapıdır. Aslında, yumurta ile çoğalan hemen hemen her türün dişilerinde (birçoğunun erkeklerinde de) rastlanan yumurta veya üreme tüpçüğünden başka bir şey değildir. Ancak bu tüpçük, dişi betalarda kendine özgü bir görünüm almıştır. Toplu iğne başı büyüklüğünde, beyaz bir nokta olarak balığın anal yüzgecinin hemen önünde, vent bölümünde görülebilir. Dönemsel olarak yumurtlayan ve sadece bu dönemlerde tüpçük çıkaran birçok balık türünün aksine, dişi betalarda yumurtlamaya hazır olduğu sürece, uzun süre boyunca görülebilir. Balık yumurtalarını bıraktıktan sonra kaybolur ve yeniden yumurtlamaya hazır olduğunda tekrar ortaya çıkar. Yandaki resimde, mavi renkli, güzel bir dişi betanın yumurta noktası net biçimde görülmektedir.

Labirent, sadece Betta türlerine özgü bir organ değildir. Anabantoidei alt takımına mensup hemen hemen bütün balıklarda, yani gurami (Trichogaster, Colisa, Sphaerichthys, Helostoma, Osphronemus) , cennet balığı (Macropodus, Belontia) ve tırmanıcı levrek (Anabas, Ctenopoma, Microctenopoma, Sandelia) türlerinin hepsinde bulunur. Ancak, betalarda ve cennet balıklarında en gelişmiş ve özelleşmiş yapıya rastlanır. Tüm bu balıkların ortak özelliklerinden biri, doğada, durgun veya zayıf bir akıntıya sahip, oksijen düzeyi az, sığ ve pek de berrak olmayan sularda yaşamalarıdır. Labirentin, gereken oksijen miktarını sağlayabilmek için oluştuğu ve evrimleştiği düşünülmektedir.

 VARYETELER:

    Betta splendens, tatlı su canlıları arasında en fazla çeşitlenme gösterenlerden biridir. Yüzlerce farklı renkte, değişik vücut, yüzgeç ve kuyruk formlarına sahip, birbirlerinden çok farklı ırklar ve bireyler üretilmiştir. Bu renk ve form zenginliği, belli ortak özelliklere sahip bireylerin özel olarak isimlendirilmesini zorunlu bir hale getirmiş, sonuçta beta varyeteleri oluşmuştur.

    Renk varyeteleri o kadar fazladır ki, tek tek bahsetmek neredeyse imkansızdır. Başlangıçta temel birkaç renk ve bu renklerden oluşan kombinasyonlar mevcutken, betalara duyulan ilgi arttıkça, aklımıza gelen hemen her renkte betalar üretilmiştir. İki, üç ya da daha fazla rengi bünyesinde barındıran betaların

ortaya çıkmasıyla, bu renk yelpazesi daha da genişlemiştir. Genel olarak kabul edilmiş bazı renk ve desen sınıflandırmaları halen mevcuttur. Ancak beta üretiminde bugün gelinen nokta, bu muayyen sınıflandırmaların dışında kalan bireylerin üretilmesini kaçınılmaz kılmıştır. Her üreticinin kendi ortaya çıkardığı balıklara farklı isimler vermesiyle, renklere dayalı sınıflandırma içinden çıkılmaz bir hal almıştır (Siyah renkli, lacivert hareli betalara verilen "siyah orkide (black orchid)" ismi gibi..). Farklı renkte betalar üretmeye yönelik çalışmalar hala sürmekte, her geçen gün inanılmaz renklerde betalar ortaya çıkmaktadır. Son dönemde üretilmeye başlanan parlak, metalik altın ve gümüş rengi betalar bunun belirgin bir örneğidir. Yandaki fotoğrafta, güzel bir altın beta görülmektedir.

Yine son yıllarda ortaya çıkarılmış olan dev (giant) plakat beta bunlardan biridir. Normal bir betada vücut uzunluğu 4-5 cm, ağırlığı ise 2-3 gram olarak ölçülürken, ortaya çıkarılan bu dev betalarda uzunluk 6,5 cm, ağırlık ise yaklaşık 9 gram olarak ölçülmüştür. Yanda, bir dev betanın, normal ölçülerdeki bir Tayland kısa kuyruk betayla yanyana çekilmiş fotoğrafları verilmiştir.

AKVARYUM ve BAKIM:

    AKVARYUM ve MALZEME SEÇİMİ: Yetişkin bir betanın rahat ve sağlıklı biçimde yaşaması için önerilen asgari su hacmi 4 litredir. Bu değer bir alt sınır olarak verilmiştir ve daha büyük bir tank tercihi daha uygun olacaktır. Betanızın yaşayacağı ortamı hazırlarken öncelikle bu özelliğe dikkat etmeniz gerekmektedir. Geniş ve rahat bir yaşam alanı bulan betaların, ortalamanın üzerinde bir süre yaşadıkları ve üretim konusunda daha verimli oldukları tespit edilmiştir.

    Beta akvaryumu seçiminde bir diğer önemli nokta da akvaryumun şeklidir. Ülkemizde ve dünyada sıkça rastlanan yanlış bir uygulama, balığın oval, yuvarlak veya silindirik biçime sahip fanus veya akvaryumlarda beslenmeye çalışılmasıdır. Aslında bu tarz akvaryumlar hiçbir balık türü için uygun değildir. Düz olmayan camlarda ışığın kırılımı da düz olmadığından, dışarıdan gelen ışık suya farklı açılarda girer. Bu da doğal olmayan bazı odak noktaları ya da karanlık kısımlar yaratır. Doğal olmayan ışık özellikleri, balığı sürekli rahatsız eder ve strese girmesine sebep olur. Zaten, eğri büğrü camların arkasından balığın gerçek görüntüsünü izleyebilmek de mümkün değildir. Bu yüzden en uygun seçim, küp veya dikdörtgen prizma şeklinde bir akvaryumdur. Eğer tüm olumsuzluklara rağmen, farklı biçimde bir fanus veya akvaryum kullanılacaksa, direk günışığı almayan, sakin bir yere konulması, balığın rahatsız olduğunda saklanabileceği alanlar yaratılması ve ışıklandırmanın üst kısımdan yapılması, nispeten fayda sağlar.

    Akvaryum boyutları, kişisel tercihe bağlıdır. Ancak bu konuda da dikkate alınması gereken bazı noktalar vardır. Öncelikle, akvaryum yüksekliği bu balıkları pek etkilemese de, doğada sığ sularda yaşadıkları unutulmamalıdır. Genelde su yüzeyinde veya orta seviyelerde yüzmeyi tercih ederler. Kendilerine, yüzeye yakın, sakin ve gözlerden uzak bir bölge seçerek dinlenmeyi severler. Ayrıca, beslenme ve üreme gibi doğal davranışlarını sığ sularda daha rahat gerçekleştirirler. Bu yüzden sadece beta beslemek için seçilecek akvaryumun çok yüksek olmaması tavsiye edilir. 25-40 cm yükseklik idealdir. Eğer akvaryumda üretim hedefleniyorsa azami 30 cm uygun olacaktır.
    Diğer boyutlar pek önemli olmamakla birlikte; gerek dekorasyon kolaylığı, gerekse balığa gereken yüzme alanlarının sağlanması açısından, uzunluk ve genişliği birbirine yakın akvaryumlar daha uygundur.

    Betalar, sudan dışarı sıçramaya meyilli hayvanlardır. Ve bunu kendilerinden beklenmeyecek bir beceriyle yapabilirler. Bu yüzden bulundukları akvaryumun kapaklı olması tercih edilmelidir. Akvaryum kapağının hava dolaşımına imkan verecek şekilde olması gerekir. Akvaryumla kapak arasında kalan hava, kalitesini ve oksijen seviyesini koruyabilmelidir. Yüzeyden hava alarak serbest oksijeni kullanan betalar için, bu da unutulmaması gereken bir detaydır. Sürekli olarak aynı noktadan yemleme yapabileceğiniz bir kapak, betanızın size alışmasını, yem saatlerinde yolunuzu gözlemesini ve bu sayede strese girme olasılığının azalmasını sağlar.

    Aydınlatma çok zayıf veya çok kuvvetli olmamalıdır. Sürekli loş bir akvaryum, seyir zevkini azaltacağı gibi, betanın akvaryum dışındaki ışık kaynaklarına, hareketlere ve diğer etkilere karşı daha hassas ve ürkek olmasına sebep olur. Bu da ani değişikliklerde strese girmesini kolaylaştırır. Ayrıca, akvaryum dekorasyonunda önemli yer tutan bitkilerin de gelişimini ve çoğalmasını engeller. Yüksek seviyeli ışıklandırma ise balığın rahatsız olmasına sebep olur. Sürekli olarak saklanabileceği loş alanlar arar ve beslenme de dahil olmak üzere normal davranışlarını gerçekleştiremez. Eğer yüksek bir aydınlatma oranı seçilecekse, buna uygun bir dekorasyon yapılmalıdır.

   Havanın soğuduğu aylarda, oda sıcaklığının sürekli olarak aynı seviyede tutulamadığı, veya gün içi sıcaklık değişimlerine maruz kalan ortamlarda, ısıtıcı kullanılması gereklidir. Beta geniş bir aralıktaki sıcaklıkları tolere edebilen bir balık türüdür. İdeal olarak 24-28ºC önerilse de, çok daha yüksek veya çok daha düşük sıcaklıklarda da yaşamını sürdürebilir (yüksek veya düşük sıcaklık değerlerinin uzun vadede balığın sağlığını etkileyebileceği unutulmamalıdır.). Ama tüm tropikal türler gibi, ani değişimlere karşı hassastır. Bu yüzden bir ısıtıcı yardımıyla akvaryumda sabit bir sıcaklık seviyesi sağlanmalıdır.

    Filtrasyon, beta akvaryumu için önemli bir konudur. Çünkü betalar su kalitesine karşı hassas hayvanlardır. Suda meydana gelen biyolojik ve mekanik kirlilik, betalarda yaygın olarak görülen bir çok hastalığın başlıca sebebidir. İyi bir filtrasyon ve düzenli su değişimleriyle su kalitesi korunmalıdır. Beta akvaryumlarının genelde küçük boyutlu akvaryumlar olması; kolayca filtre edilebileceklerini ve su şartlarının her zaman ideal seviyelerde korunabileceğini düşündürür. Oysa durum tam tersidir; küçük hacimli akvaryumlarda su şartlarını stabil tutabilmek her zaman daha zordur. Bu yüzden filtre seçimi dikkatle yapılmalıdır. Hazırlanan akvaryumun boyutlarına uygun olarak, pipo filtreler, şelale tipi filtreler, taban filtreleri, iç veya dış filtreler tercih edilebilir. Önemli olan, akvaryuma yetecek kapasitede olmasıdır. Filtre seçiminde dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta da, suda çok fazla akıntıya sebep olmaması gerektiğidir. Betalar durgun sulardan hoşlanan balıklardır. Akvaryumda yüksek bir sirkülasyon olması, balığı sürekli olarak yorar ve güçsüz düşmesine sebep olur. Bu da birçok hastalığa davetiye çıkarır.

    (Özellikle çok küçük boyutlu akvaryumlarda, su kalitesinin korunmasına yönelik izlenebilecek bir diğer yol da, düzenli ve yüksek oranlı su değişimleridir. Bu yöntem, çok sağlıklı olmamasına karşın, filtre kullanımına alternatif olarak düşünülebilir. Su değişimlerinde kullanılacak olan suyun, sürekli aynı nitelikte olması gerekir. Bunun için hazır içme suları kullanılabilir.)

    SU ŞARTLARI: Betaların doğal yaşama alanlarında yıl boyunca değişen koşullar, su şartlarının da değişkenlik göstermesine sebep olur. Muson yağmurları döneminde büyük oranda yağış alan bu bölgelerde, sulak alanlar artar ve akarsuların su hacmi ve debisi fazlalaşır. Genel olarak sudaki kimyasalların oranı düşer ve sıcaklık biraz azalır. Diğer mevsimlerde ise akarsular dinginleşir ve durgun su alanları gitgide kuraklaşır. Bu da birçok mineral ve farklı kimyasalın sudaki yoğunluğunun yükselmesine sebep olur. Kısacası, betaların yaşadıkları alanlarda, sabit su şartlarından bahsetmek oldukça zordur. Bu yüzden Betta splendens, çok yüksek bir aralıktaki su değerlerini rahatlıkla tolere edebilecek şekilde evrimleşmiştir.
    Yine de, her tropikal balık türünde olduğu gibi, akvaryum suyunda bazı şartların sağlanması ve mümkün olduğunca temiz ve stabil şartlara sahip bir su oluşturulması önemlidir. Bu yüzden suyun kalitesine ve betanın sağlığına doğrudan etki edebilecek bazı değişkenlerin bilinmesi ve takip edilmesi gereklidir.

    Su parametreleri, sudaki genel koşulları ve bazı bileşiklerin oranını tanımlar. Eğer beta hastalık belirtileri gösteriyorsa, ilk olarak yapılması gereken şeylerden biri bu değişkenlerin kontrol edilmesidir. Hastalık belirtisi görülmese bile bu kontrollerin düzenli olarak yapılmasında fayda vardır. Akvaryum hobisinin ilerlemiş olduğu birçok ülkede, bu kontroller akvaryumcular tarafından ücretsiz olarak yapılmaktadır. Hobicilerin tek yapması gereken, akvaryum suyundan bir miktar alarak bu dükkanlara götürmektir. Ülkemizde ise henüz bu gibi uygulamalara rastlanmamaktadır. Bu yüzden akvaryum suyumuzun genel koşullarını öğrenebilmek için bazı elektronik cihazlar veya test kitleri satın almamız gerekir.

    Akvaryumlarda ölçümü yapılabilecek birçok değişken koşul ve madde vardır. Ancak bu yazıda beta ve diğer akvaryum balıklarının sağlığı için önem taşıyan temel bazı değişkenleri incelemek yeterli olur.

    SICAKLIK: Balık sağlığına en fazla etki eden değişkenlerden biridir. Beslediğimiz balık türüne uygun olarak güvenli bir aralıkta olması ve ani değişimlerden uzak, sabit bir derecede tutulması çok önemlidir.
    Beta için güvenli aralık, 24-28ºC olarak kabul edilebilir. Bunu sağlayabilmek için soğuk ortam koşullarında ısıtıcılar, sıcak koşullarda ise soğutucular veya daha pratik ve ucuz bazı yöntemler uygulanır. Sıcaklık değerinin bir termometre yardımıyla günlük olarak ölçülmesi gerekir.

    AMONYAK ve AMONYUM: Amonyak (NH₃), balık dışkılarıyla, yenmeden kalan yiyeceklerin bozulmasıyla ve organik maddelerin (bitki parçaları, ölü balıklar...) çürümesiyle ortaya çıkar. Beta için çok zehirli ve tehlikeli bir maddedir. Suda 0,25 ppm'den düşük oranlarda bulunsa bile, betalarda kalıcı hasarlara ve hatta ölümlere sebep olabilir. Solungaç yanıkları, yüzgeç ve kuyruk yaralanmaları, bağışıklık sisteminin zayıflaması ve buna bağlı ikincil rahatsızlıklar, verebileceği zararlardan sadece bir kısmıdır. Amonyak zehirlenmeleri alkali suda çok daha tehlikelidir.
    Amonyum (NH₄⁺) ise amonyağın iyonize olmuş halidir. Amonyağa göre daha az tehlikelidir. Yine de zehirlenmelere ve başka rahatsızlıklara sebep olabilir.
    Bu maddelerin verebileceği zararlardan korunmak için, akvaryuma balık koymadan önce azot döngüsünün tam olarak sağlandığından emin olunmalıdır. Döngünün oturmadığı akvaryumlarda, temiz su ile büyük oranlı su değişimleri yapılmalıdır. Amonyak tutucu ürünlerin kullanılması da fayda sağlar ancak döngü sağlanmamışsa amonyak ve amonyum miktarı yeniden yükselebilir. Balık artıkları, yenmemiş besinler ve diğer organik atıklar, çürümeden önce tanktan uzaklaştırılmalıdır.
    Beta da dahil olmak üzere, hemen hemen tüm balık türleri için akvaryum suyundaki amonyak ve amonyum miktarı 0 olmalıdır. Yeni kurulan akvaryumlarda 2 günde bir, oturmuş akvaryumlarda ise 1-2 haftada bir ölçülmeleri gerekir.

    NİTRİT: Bazı ototrof bakteri türleri, amonyağı tüketir ve artık ürün olarak nitrit (NO₂) meydana gelir. Amonyağa oranla daha zararsız bir madde olsa da, balıklar için oldukça tehlikelidir. Beta akvaryumlarda nitrit değerinin de 0 olması gerekir. Dengesi sağlanmış akvaryumlarda, birkaç haftada bir ölçümü yapılmalıdır.

    NİTRAT: Nitrit tüketen bakterilerin biyo ürünüdür. Akvaryumlarda bulunabilecek en zararsız azot türevidir. Beta ve diğer akvaryum balıkları için, diğer azot bileşiklerine oranla daha az tehlikelidir. Yine de nitrat (NO₃) miktarı da kontrol altında tutulmalıdır. Haftalık en az %20 oranında yapılan su değişimleri ve dip çekimi, nitrat seviyesinin yükselmesini büyük ölçüde engeller. Düzenli olarak haftada bir kez kontrol edilmelidir. 20-30 ppm üst sınır olarak kabul edilse de, 20 ppm'in altındaki değerler idealdir. 30 ppm'in üstündeki değerler balıklar için tehlikeli olabilir.

    pH: Önce pH'ı en basit tanımıyla açıklamaya çalışalım. Akvaryum suyumuz balıklarımızı etkileyen bazı asidik ve bazik maddeler içerir. Bu maddelerin sudaki oranları, bir sayı ölçeği kullanarak ölçülebilir. Bu ölçeğe göre, eğer sudaki asit ve bazların miktarı birbirine eşitse, bu nötr olarak kabul edilir ve 7.0 değeriyle gösterilir. Eğer asidik maddelerin miktarı daha fazlaysa bu değer 7.0'dan küçük, tersiyse 7.0'dan büyük kabul edilir. Tropikal akvaryum balığı türlerinin büyük çoğunluğu nötral seviyelerde yaşarlar. Ancak asidik veya alkali (bazik) su değerlerinde yaşayan türler de vardır.
    Akvaryum suyunun pH değerinin ölçülmesi ve seçilen balık türüne uygun olarak güvenli bir aralıkta sabit tutulması çok önemlidir. pH'da meydana gelebilecek ani yükselme veya düşüşler balıklarda ani ölümlere sebep olabilir. Genel bir kural olarak, 24 saat sürecinde 0.2'den daha yüksek değerde pH değişikliğinden kaçınılmalıdır.
    Beta için 6.0-8.0 aralığındaki değerler uygundur. Ancak doğal koşullarda daha çok nötr veya hafif asidik sularda yaşarlar. pH değeri haftada 1-2 kez ölçülmelidir. Ayrıca su değişimleri sırasında, hem akvaryum suyunun hem de eklenecek olan suyun pH'ı ölçülmelidir.

    GH: Gh (general hardness=genel sertlik), sert su veya yumuşak suyu tanımlayan bir terimdir. Suda çözünmüş durumda bulunan kalsiyum ve magnezyum oranını ifade eder.
    Betalar oldukça geniş bir aralıktaki gh değerlerini tolere edebilirler.

    KH: Kh (karbonat sertliği) sudaki tamponlanabilme kapasitesini ifade eder. Suda çözünmüş durumda bulunan karbonat (CO₃) ve bikarbonat (HCO₃) miktarıyla ölçülür. Özellikle düşük olduğu durumlarda önem kazanır. Uygun kh değeri, pH değerinin sabit kalmasını sağlayan maddelerin tamponlanmasına olanak tanır. Eğer bu tamponlama kapasitesi, yani kh çok düşükse, pH seviyesi korunamaz ve tehlikeli düşüşler yaşanır. Bu da balıklarda ani ölümlere yol açar.
    Beta, çok düşük olmadığı sürece, geniş bir aralıktaki kh değerlerinde yaşayabilir. Gh ve kh, 1-2 haftalık periyotlarla ölçülmelidir.

    DEKORASYON: Çok farklı koşullarda yaşayabilen dayanıklı bir tür olması; beta akvaryumunun dekorasyonu esnasında da çok geniş bir seçenek aralığı sunar. Akvaryumun genel görünümü büyük ölçüde beta sahibinin kişisel zevklerine ve imkanlarına bağlıdır. Hiçbir dekorasyon malzemesi içermeyen, cama cam akvaryumlar bile, diğer şartlar sağlandığı sürece betanın beslenmesi için yeterli olacaktır. Yine de, seyir zevki, doğallık ve betanın bazı davranış özellikleri dikkate alınarak verilebilecek bazı ipuçları vardır.

    Öncelikle, bir beta akvaryumunda, balığın rahatça yüzebilmesi, yüzeyden yem ve hava alabilmesi için yeterli olacak açık alanlar bırakılması uygun olacaktır. Dekorasyon açısından fazla kalabalık akvaryumlar, betanın hareketlerinin kısıtlanmasına ve bu yüzden strese girmesine sebep olabilir. Su yüzeyinin kapalı olması ise hem hava almasını güçleştirir, hem de verilen yemleri farketmesini ve yemesini engeller. Bu yüzden -genelde beta akvaryumları için uygun seçenekler olsalar da- , hızlı çoğalan su üstü bitkilerinin veya yaprakları yüzeyi kaplayacak şekilde uzama gösteren diğer bitkilerin büyümesi kontrol altında tutulmalıdır.
    Beta açık alanlarda rahatça yüzmekten hoşlanan bir balık türü olsa da, bazen dinlenebileceği veya saklanabileceği bölgelere de ihtiyaç duyar. Bu yüzden akvaryumun bazı bölümlerinde, bolca bitkilendirilmiş loş alanlar; kaya, kütük veya diğer dekor malzemeleriyle oluşturulmuş ufak mağara veya holler, su üstü bitkileri kullanılarak hazırlanmış, yüzeye yakın dinlenme bölgeleri oluşturulabilir. Aslında bu amaç doğrultusunda ufak kil saksılar bile kullanılabilir. Ancak bu, doğallığı ve seyir zevkini etkileyecektir.

CRYPTOCORYNE BECKETTİİ, ANUBİAS NANA, MİCROSORUM PTEROPUS 'WİNDELOV'

    Eğer betanın doğal yaşam ortamına benzer bir akvaryum hazırlanması hedefleniyorsa, dekorasyonda canlı bitkilerin kullanılması kaçınılmazdır. Beta doğada sık bitki örtüsüne sahip, sığ sularda yaşamını sürdürür. Akvaryum koşullarında ise hemen her tür bitkiyle uyum içinde yaşar. Ancak betanın yüksek ışıktan hoşlanmayan bir tür olması bitki seçeneklerimizi biraz daraltır. Seçilecek bitkilerin düşük-orta ışıklandırma seviyelerinde gelişim gösterebilecek türler olmasına dikkat edilmelidir. En uygun seçenekler, Anubias, Cryptocoryne, Hygrophila, Microsorum ve bazı Echinodorus türleri, moss çeşitleri ve su üstü bitkileridir. Bu türler; ihtiyaçları düşük, bakımı kolay bitkilerdir. Aynı zamanda, temin edilebilmeleri kolay, yaygın rastlanan bitkiler olmaları da bu türleri uygun seçenekler yapar.

RİCCİA FLUİTANS, LEMNA MİNOR, PİSTİA STRAİOTES

    Beta akvaryumlarında, canlı bitkilerin yanısıra, akvaryum dekorasyonunda kullanılabilen hemen her tür malzemeden yararlanılabilir. Yapay dekorlar, kayalar, kütük ve kökler seçilebilir. Ancak satış noktalarında bulunabilen bazı malzemeler, akvaryumlarda kullanım için uygun değildir. Bazı yapay malzemeler, erime, bozulma, boya salma gibi etkilerle akvaryumun görünümünü hatta balıkların sağlığını tehlikeye atabilir. Ayrıca, bazı doğal dekorasyon materyalleri de akvaryumdaki su şartlarını etkiler ve bu yüzden kullanımları uygun değildir.  Bazı kaya ve kum çeşitleri, ani sertlik ve pH değişimlerine sebep olabilecek düzeyde tamponlama yapabilir. Tam tersine, özellikle bazı kütük ve kök çeşitleri de ani pH düşüşlerine, suda sararmaya ve hatta çürüyerek su kalitesinin bozulmasına sebep olabilir. Bu tür materyalden uzak durulmalı, gerekirse alınan malzemeler akvaryuma konulmadan önce birkaç gün test edilmelidir.
    Dekorasyonda kullanılacak olan malzemelerin seçiminde bir diğer önemli nokta da, betanın yüzgeçlerine veya vücuduna zarar vermeyecek nitelikte olmalarına özen gösterilmesidir. Sivri, keskin yüzeylere veya kenarlara sahip dekorasyon malzemeleri, betanın vücuduna ve yüzgeçlerine zarar verebilir. Beta genelde sakin karakterli ve ağır biçimde yüzen bir balık türü olsa da; özellikle ürkütüldüğünde, yeme atılırken ve mücadele ya da kur yapma esnasında çok ani hareketler sergileyebilir. Bu gibi durumlarda akvaryumdaki malzemelere sürtünmesi ya da çarpması tehlikesi vardır. Vücudunda ya da yüzgeçlerinde meydana gelebilecek yaralanmalar, daha önemli rahatsızlıkları tetikleyebilir.

TANK ARKADAŞLARI:

    Öncelikle, akvaryumumuz ne kadar büyük olursa olsun, sadece bir tek erkek betanın tutulabileceğini hatırlatalım. Aksi halde, iki erkek arasında birinin ölümüne kadar sürebilecek kavgalar olması kaçınılmazdır. Çok gerekli olmadıkça dişi betaların da erkekle aynı akvaryumda bulunması sakıncalıdır. Çünkü erkek balık dişilere karşı da agresif davranacaktır. Çok iyi dekore edilmiş, bolca saklanma alanı bulunan, büyük hacimli tanklara dişi betalar da eklenebilir. Eğer sadece betaların bulunacağı bir akvaryum hazırlanacaksa, birden fazla dişi bulundurulması uygun olacaktır. Kalabalık bir balık nüfusuna sahip karma tanklarda da dişi ve erkek beta bir arada tutulabilir. Ancak, tüm şartlar yerine getirilse bile, dişi ve erkek betanın üretim dönemi haricinde bir arada bulundurulması her zaman risk taşımaktadır.

    Eğer betanızı karma bir akvaryumda beslemek istiyorsanız, tank arkadaşlarını seçerken oldukça dikkatli ve özenli davranmanız gereklidir. Bunun sebebi hem betaların agresif ve tehditkâr olabilecek tavırları, hem de uzun, alımlı yüzgeçleri ve ağır yüzüşü yüzünden diğer balıkların tacizlerine maruz kalma riskidir.

    Dikkat edilmesi gereken ilk nokta, etçil, yırtıcı ve saldırgan türlerden olduğu kadar; tetrazon, serpae tetra, kırmızı gözlü tetra vb. yarı saldırgan türlerden de uzak durulmasıdır. Hatta normalde karma tanklarda barışçı davranan melek, kılıçkuyruk, diskus gibi balıklar bile beta için tehlikeli olabilirler. Çünkü betanın sıradışı uzunluk ve renge sahip yüzgeçleri bu balıklar için de ilgi çekici olacaktır.
    Ayrıca, boyut olarak betaya yakın veya daha büyük olan, hızlı yüzen, hareketli balıklar da beta akvaryumu için kötü tank arkadaşlarıdır. Gökkuşağı türleri, SAE, pangasyus, silver shark gibi türler bunlara örnek olarak gösterilebilir. Balığına göre değişim gösterse de, genel olarak betalar bu türleri bir tehdit olarak görürler. Sürekli bir savunma veya saldırı konumunda olan beta, zamanla strese girer ve bu durum sağlığını kötü yönde etkiler. Ayrıca, hızlı yüzen bu türler betanın yem almasını da zorlaştırabilir.
    Son olarak, betaya tehdit oluşturmayan, fakat kendileri betanın agresif tavırlarına maruz kalabilecek balıklar da seçilmemelidir. Erkek lepistes, küçük japon ve melek balıkları gibi uzun yüzgeçli balıklar ve betadan kaçamayacak kadar ağır yüzen türler beta akvaryumu için uygun olmayacaktır. Ayrıca, erkek cüce gurami ya da bazı moli varyeteleri gibi parlak renkli balıklar da betanın saldırısına uğrayabilir. Bunun nedeni, bu balıkların renkleri yüzünden başka bir beta sanılmasıdır. Betanın iyi bir avcı olduğu ve yutabileceği boydaki yavru balıkları rahatça avlayabileceği de unutulmamalıdır.

    Tüm bu kriterleri göz önünde bulundurarak, beta için uygun tank arkadaşları olabilecek türleri de belirlemeye çalışalım...

    Akvaryumun dip kısımlarını daha fazla kullanan, boyut olarak fazla büyük olmayan balıklar, beta için iyi tank arkadaşlarıdır. Çöpçüler ve alg yiyen balıklar bu türler arasında sayılabilir. Bu türlerin çoğu, geniş bir aralıktaki su şartlarını tolere edebilen dayanıklı balıklardır. Bu yüzden gerektirdikleri optimal şartlar betalarınkiyle aynı olmasa da tercih edilebilirler.
    Corydoras, Brochis, Aspidoras, Scleromystax gibi çöpçü türleri, sakin karakterleri, dayanıklı yapıları ve biyolojik döngüye fayda sağlayan özellikleriyle tavsiye edilecek tank arkadaşlarıdır. Ancak beta akvaryumu için seçilecek çöpçü türleri hakkında yeterli araştırmanın yapılması gereklidir. Büyük boylara ulaşabilen türler uygun olmayabilir.

CORYDORAS PANDA, CORYDORAS STERBAİ, CORYDORAS AENEUS 'ALBİNO'

    Küçük boyutlu alg yiyen türler de betalar için uygun tank arkadaşlarıdır. Özellikle Otocinclus cinsine dahil türler, beta tankı için mükemmel seçimdir. Bu balıklar hiç durmamacasına alg tüketen, çalışkan ve uyumlu balıklardır. Ayrıca 5 cm'i geçmeyen boylarıyla nano tanklarda bile beslenebilecek türlerdir. Eğer bu balıkları beslemek istiyorsak, oturmuş ve iyi bir döngüye sahip bir tank gerektirdiklerini unutmamamız gerekir.
    Küçük boylu vatoz (Loricariidae) türleri de seçilebilir. Özellikle boyları 10 cm'i geçmeyen bazı türler beta akvaryumu için uygun bir seçimdir. Fakat ülkemizde birçok vatoz türünün bilinmediğini veya henüz yaygınlaşmadığını düşünürsek, Ancistrus türleri elimizdeki en uygun seçenek gibi görünmektedir. Yine de, boyları 14 cm'e kadar ulaşabilen bu balıklar, özellikle küçük hacimli tanklar için uygun değildir. Bu yüzden, yetişkin olmayan bireylerin satın alınması ve büyüdükçe değiştirilmeleri, farklı bir yöntem olarak düşünülebilir. Aslında aynı yöntem, çok büyük boylara ulaşan ama daha rahat bulabileceğimiz diğer vatoz türleri için de uygulanabilir.
    Bu türlere ek olarak, kuhli (Pangio) türleri veya küçük boylu kedi balığı türleri de (Mystus, Hara, Microsynodontis vs.) seçilebilir.

ANCİSTRUS sp, OTOCİNCLUS AFFİNİS, PANGİO KUHLİİ

    Bir diğer seçeneğimiz, küçük boyutlu sürü balıklarıdır. Bu balıkları seçerken, gerektirdikleri bazı koşullar olduğu; özellikle de istedikleri su şartları sağlanmadığı takdirde oldukça hassas olabilecekleri dikkate alınmalıdır.
    Birçok tetra türü, beta akvaryumlarında rahatça yaşayabilir. Gerek yaşayabilecekleri su şartları, gerekse hoşlandıkları tank dekorasyonu betalarınkine benzerdir. Özellikle tavsiye edilebilecek olanlar, neon tetra (Paracheirodon innesi), kardinal neon tetra (Paracheirodon axelrodi), gün ışığı tetra (Hemigrammus erythrozonus), mavi tetra (Boehlkea fredcochui) benzeri türlerdir. Sakin ve barışçıl olan tüm tetra türleri denenebilir. Ama tetraların sürü balıkları oldukları ve en az 6 bireyden oluşan sürüler halinde yaşamayı sevdikleri unutulmamalıdır. Ayrıca, bazı tetra türlerinin barışçıl görünmelerine karşın kuyruk ve yüzgeç didiklemekten hoşlandıklarını da dikkate almak gerekir.

KARDİNAL NEON TETRA, KIRMIZI BURUN TETRA, MAVİ TETRA

    Sürü balıkları denince akla gelen bir diğer seçenek de rasbora türleridir. Bu türlerin birçoğu zaten betayla aynı doğal yaşama alanlarını paylaşır. Barışçıl ve dayanıklı balıklardır. Ülkemizde yaygın olarak bulunabilen Harlequin rasbora (Rasbora heteromorpha) ve bulunması biraz daha güç olmasına karşın yabancı olmadığımız Rasbora espei ve Rasbora hengeli gibi türler tavsiye edilebilir.
    Bunlara ek olarak, kiraz barb (Barbus titteya) ve altın barb (Puntius sachsi) gibi bazı barbus türleri; İriatherina werneri, Pseudomugil gertrudae, Pseudomugil furcatus gibi küçük gökkuşağı türleri ve beyaz bulut dağı (Tanichthys albonubes) gibi minnow türleri de, sürü balıkları arasında sayılabilecek uygun tank arkadaşlarıdır.

RASBORA ESPEİ, TANİCHTHYS ALBONUBES, PSEUDOMUGİL GERTRUDAE

    Tavsiye edilebilecek tank arkadaşları arasında canlı doğuran türleri de sayılabilir. Özellikle plati (Xiphophorus maculatus ve X. variatus) çeşitleri ve moliler uygun olacaktır. Kılıçkuyruk ve velifera gibi türler, zaman zaman agresif ve saldırgan davranabildikleri için uygun tank arkadaşları değillerdir. Lepistesler ise erkeklerin göz alıcı kuyrukları yüzünden tercih edilmemelidir.

    Balık türlerinin dışında, birçok kaynakta beta için en uygun tank arkadaşlarından biri olarak gösterilen cüce Afrika kurbağalarına (Hymenochirus curtipes, Hymenochirus boettgeri) da değinmek yerinde olur. Bu canlılar, hemen her tür yemi kabul eden, ortalama 5 yıl yaşayabilen, barışçıl, dayanıklı ve sıradışı hayvanlardır. Her tür karma akvaryumda bulundurulabilirler. Yine de, çok nadir rastlanan bazı durumlarda küçük betalar için tehlikeli olabildikleri belirtilmiştir.

NORMAL ve ALBİNO CÜCE AFRİKA KURBAĞASI

    Son olarak, akvaryumlarımızda beslediğimiz omurgasızlar da listeye eklenebilir. Elma salyangozu (Pomacea bridgesii), zebra salyangoz (Neritina turrita), güneş salyangozu (Clithon corona) gibi salyangoz türleri ve hayalet karidesler (Paleomonetes), Amano karidesi (Caridina multidentata), kaya karidesi (Atyopsis moluccensis) gibi karidesler, beta akvaryumu için uygun seçeneklerdir. Omurgasız tercihi yaparken dikkatli olunmalıdır. Çünkü beta bazı omurgasız türleri için tehlikeli olabilir. Güçlü çene yapısı ve keskin dişleri yardımıyla küçük salyangozların kabuklarını rahatça kırabilir. Bu yüzden sert kabuklu, yetişkin salyangozlar seçilmelidir. Ayrıca, kiraz karides (Neocaridina denticulata sinensis  "red") veya kristal karides (Caridina serrata "Crystal Red") gibi küçük ve parlak renkli karides türleri beta için fazla dikkat çekici olabilir. Böyle bir durumda betanın bu canlıyı öldürmesi işten bile değildir.

KAYA KARİDESİ, AMANO KARİDESİ, ZEBRA SALYANGOZ ve GÜNEŞ SALYANGOZU

SAĞLIK

    Daha önceki bölümlerde, sağlıklı bir betaya sahip olmak için gerekli olabilecek hemen hemen tüm bilgiler verilmiştir. Bu yüzden bu bölümde aynı bilgileri tekrarlamak yerine, sözü fazla uzatmadan betalarda sık rastlanan hastalıklardan ve bu hastalıkların tedavisi için gerekli olan ilaç ve malzemelerden bahsetmek yerinde olur. Öncelikle her beta severin sahip olması gereken, hastalıklarla mücadelede faydalı olacak bazı malzeme ve ilaçlardan kısaca bahsetmek yerinde olur.

    Karantina akvaryumu: Genelde küçük hacimli akvaryumlarda tutulan Betta splendens için ayrıca bir karantina akvaryumu edinmek gereksiz gibi görülebilir. Ama tedavi aşamasında sağladığı avantajlar göz ardı edilemeyecek kadar fazladır.
    Hastalıkların tedavisinde kullanılan birçok ilaç, akvaryumdaki biyolojik döngüye zarar verir. Özellikle azot çevriminde görev alan bakteri kolonileri, bazı ilaçlara karşı çok hassastır. Bu bakterilerin ölmesi akvaryumdaki tüm dengeyi, düzelmesi uzun zaman gerektirecek biçimde bozabilir. Ayrıca, -eğer varsa- akvaryumda bulunan bitki ve omurgasızlar, hatta küçük boyutlu bazı balık türleri de ilaçlardan etkilenebilir. İlaçların canlılara verebileceği zararın yanında, dekorasyona da olumsuz etkileri olabilir. Metilen mavisi gibi bazı koyu renkli ilaçların, dekorasyonda kullanılan birçok malzemeyi boyadığı tüm akvaristler tarafından bilinir. Bu yüzden ilaç uygulamalarının ana akvaryumdan farklı bir akvaryumda yapılması daha doğru olur.
    Kullanılacak karantina akvaryumunun hacmi tam olarak bilinmelidir. Bu sayede ilaçlar kullanım talimatlarına uygun şekilde kullanılabilir. Dekore edilmiş ve içinde çeşitli malzemeler bulunan akvaryumlarda, su hacminin tam olarak belirlenmesi neredeyse imkansızdır. Zaten dar bir hacimde tedaviye uğraştığımızı düşünürsek, dozajlama konusunda yapılacak küçük hesap hatalarının bile başarı şansını etkileyebileceğini görürüz. Su hacmi tam olarak bilinen, malzemesiz, boş bir karantina akvaryumu kullanılması bu noktada da bize avantaj sağlar.

    Karantina akvaryumunda bir ısıtıcı bulundurulması gereklidir. Birçok hastalığın tedavisinde ısının yükseltilmesi de büyük rol oynar. Ayrıca, bir hava taşı ve hava motoru bulundurulması da tavsiye edilir. Bunun sebebi, birçok ilacın yüksek oksijen konsantrasyonunda daha etkin olmasıdır.

    Ecza dolabı: Tropikal balık türlerinde yaygın olarak görülen birçok hastalığa karşı, ticari firmalar tarafından üretilmiş, kolayca temin edilebilecek ilaç seçenekleri mevcuttur. Hastalıkların belirlenmesi, ilaç seçimi ve bu ilaçların kullanımı, tecrübeli akvaristler için zor değildir. Ancak yeterli deneyime sahip olmayan akvaristlerin dışarıdan yardım almaları çok daha emin bir yoldur. Yanlış ilaç kullanımı hastalıklara karşı bir fayda sağlamayacağı gibi, balık sağlığını çok daha olumsuz biçimde etkileyebilir. Bu konuda, ulaşılabilecek deneyimli hobicilerden, akvaryumculardan veya internet sitelerinden bilgi alınması izlenebilecek en uygun yoldur. Farazi biçimde kesin tanımlamalar yapmak ve marka tavsiyelerinde bulunmak yanlış olacaktır. Bu yüzden yazının bu bölümünde marka ve ilaç isimlerinden çok, hastalıkların önlenmesi için yapılabileceklerden, etkin maddelerden veya ilaçsız tedavi yöntemlerinden bahsedilecektir. Temel olarak bir akvaristin ecza dolabında bulunması gereken ilaç türleri şunlardır.

    -Gram pozitif bakterilere karşı etkin ilaçlar
    -Gram negatif bakterilere karşı etkin ilaçlar
    -Geniş spektrumlu antibiyotikler
    -Parazitlere karşı etkin ilaçlar
    -Mantar ve benzeri hastalıklara karşı etkin ilaçlar
    -Dezenfektanlar
    -Vitaminler

    Bu ilaç ve katkıların belirlenmesi ilk bakışta zor gürünebilir. Tıp veya farmakoloji konularında bilgi sahibi olmak gerektiği düşünülebilir. Ancak aslında durum bu kadar karmaşık değildir. Çünkü yukarıdaki listede yer alan hemen hemen tüm ilaçlar, akvaryum endüstrisinde isim yapmış markalar tarafından hobicilerin hizmetine sunulmuştur. Direk olarak hastalık nedenlerine yönelik, etkin formüllerle oluşturulmuş bu ilaçlar, her hobicinin kullanımına uygun şekilde tanıtılmış ve yaygınlaştırılmıştır. Bu yüzden, karşılaşılan hastalığın net biçimde tanımlanması, meydana gelme sebeplerinin belirlenmesi, bu hastalığı tetikleyen olumsuz şartların ortadan kaldırılması; tedaviden çok daha önemli koşullardır. Bu koşullar sağlandığı takdirde, hastalık etkenleriyle mücadele etmek çok daha kolay olacaktır.

    İlaç tedavisinde dikkate alınması gereken en önemli nokta, kullanım talimatlarına ve dozajlamaya kesin olarak uyulmasıdır. Kullanım talimatlarının dikkate alınmadığı durumlarda, hastalık iyileşmiş gibi görünse bile kısa sürede kendini tekrar etmesi, hatta çok daha güçlü biçimde balığı etkilemesi sık rastlanan bir durumdur. Ayrıca, hastalık atladıldıktan sonra, zayıf düşmüş balığın eski gücünü kazanabilmesi için faydalı olacak yöntemler de bilinmeli ve uygulanmalıdır. Bu aşama, özenli bir bakım, dikkatli gözlem ve sıkı bir diyet gerektirir.

    NOT (Pratik dozajlama yöntemi): Balık hastalıklarına karşı kullanılan veya kullanılabilecek olan birçok ilaç çeşidi tablet veya kapsül formundadır. Bu tür ilaçlar genelde yüksek su hacminde kullanılmak üzere üretilmiştir (Flagyl adlı ilacın 50 litreye 1 tablet olarak uygulanması gibi...). Bu yüzden, küçük hacimli beta veya karantina akvaryumlarında kullanılmaları zor olabilir. Bazı kaynaklarda tabletlerin kırılması, bölünmesi; kapsül içinde bulunan ilacın yaklaşık ölçülerde ayrılması vb. tavsiyeler verilir. Ancak hassas ölçümler yapılmadan, göz kararı ile doğru dozajlamanın yapılması neredeyse imkansızdır. Hatalı dozajlama olumsuz sonuçlar doğurabilir. Gerekenden fazla miktarda ilaç kullanımı, balık sağlığını olumsuz etkileyebilir. Düşük dozajda kullanım ise ilacın hastalığa karşı yeterince etkin olmamasına yol açabilir. Bu yüzden pratik bir dozajlama tekniğinden bahsetmek istedim...
    Bu yöntemde ölçek olarak kullanabileceğimiz küçük bir kap, ve birkaç ölçek su alabilecek daha büyükçe bir kap kullanılır. Seçilen ilacın kullanım dozu ve ilacın uygulanacağı akvaryumun hacmi tam olarak bilinmelidir. Örnek olarak 50 litreye bir tablet olarak kullanılacak bir ilaç ve 20 litrelik bir karantina akvaryumu olduğunu farzedelim. Önce büyük kaba tam 5 ölçek su doldurulur. Bir tablet ilaç bu kaptaki suda iyice eritilir ve karıştırılarak homojen bir dağılım sağlanır. Son olarak, hazırlanan bu ilaç çözeltisinden tam 2 ölçek alınarak akvaryuma eklenir. Kullanılan kapların büyüklüğü akvaryum hacmini etkileyebilecek kadar fazlaysa, akvaryuma ilaç çözeltisi eklendikten sonra tam 20 litre su olması gerektiği unutulmamalıdır.
    Bu yöntem özellikle acil durumlarda fayda sağlar. Tek dezavantajı, birçok ilacın suda eritildikten sonra, zamanla etkinliğinin azalmasıdır. Böyle durumlarda dozajın tekrarı için elimizdeki çözeltiyi değil, yeni bir tablet ya da kapsül kullanmamız gerekir. Yani, örneğimizde verilen ilacın beşte üçü boşa gitmiş olur...


    Betalarda yaygın olarak rastlanan bazı hastalıkları; belirtileri, tedavi yöntemleri, oluşumlarını önleyebilme koşulları ve fotoğraflarını içeren detaylı bir liste halinde inceleyelim...

    DROPSY: Dropsy, betalarda sık rastlanan, ciddi ve genelde ölümcül bir hastalıktır. Yeme ilgisizlik, düzensiz yüzüş, ani, sıçramaya benzer hareketler, hızlı nefes alma gibi belirtileri vardır. İlerleyen safhalarda böbrekler iflas eder ve vücuttan yeterli su atılamaz. Fazla su, pul keselerine, gövde boşluklarına ve gözlerin arkasındaki boşluklara dolar. Vücutta şişme, pullarda kabarma ve gözlerde dışarı doğru fırlama görülür.

    Oluşum sebebi kesin olarak tespit edilememiştir. Bir teoriye göre, böbreklere yerleşen bir bakterinin bu organı tahrip etmesi sonucu, süzülemeyen sıvılar vücutta birikerek yayılır ve diğer iç organları da iş göremez hale getirirler. Bir diğer teori ise, su şartlarında oluşan ani değişiklikler, nitrat ve amonyak seviyesinin yüksek olması, aşırı yemleme, aşırı stres gibi olumsuzluklar yüzünden oluştuğudur. Balık bu olumsuzluklar yüzünden zayıf düşer ve bakteriyel hastalıklarla karşı karşıya kalır. Oluşan enfeksiyonlar vücutta sıvı birikmesine ve bu sıvıların iç organları tahrip etmesine neden olur. Aşağıdaki fotoğraflarda, dropsy'nin en belirgin semptomlarından olan şişmiş karın ve kabarmış pullar net biçimde görülebilir.

    Dropsy tedavi edilmesi oldukça zor olan bir hastalıktır. Hastalığın görülebilir belirtileri farkedildiğinde, iç organların geri dönülmez biçimde etkilenmiş olması yüksek bir ihtimaldir. Bu yüzden hasta balığın kurtulabilme şansı çok düşüktür. Erken teşhis ve tedavi imkanı varsa, Flagyl 500 mg gibi "Metronidazol" içeren ilaçlarla uygulanacak tedavi işe yarayabilir. Bu tedavide, 50 litre su için bir tablet Flagyl eritilerek suya eklenir. 24 saat sonra, % 50 oranında su değişimi yapılarak aynı doz tekrarlanır. Üç günlük tedaviden sonra balıkta iyileşme gözlenmiyorsa, balık ilaçsız suya alınarak tedavi en başından bir kez daha tekrarlanır. Bazı kaynaklarda, Tetracycline, Kanamycin sülfat veya geniş spektrumlu antibiyotik tedavileriyle olumlu sonuçlar alındığı belirtilmiş. Büyük boyutlu balıklarda, bazı serum ve ilaç karışımlarının balığa sırttan enjekte edilmesi ve biriken sıvıların drenaj yöntemiyle vücuttan alınması da, alternatif bir tedavi metodu olarak önerilmiş. Ayrıca, Epsom tuzu (sulandırılmış magnezyum sülfat, MgSO₄.7H₂O) kullanımının, balıkta meydana gelen şişkinliği giderdiği, ancak hastalığı iyileştirmediği belirtilmiş. (Epsom tuzunun, sülfat içermeyen ilaçlarla birlikte kullanılmaması gerekir.) Hasta balığa verilecek yemlerin önceden ıslatılarak yumuşatılması da, sindirim sisteminin daha rahat çalışabilmesi amacıyla tavsiye edilebilir.

    Dropsy, genel olarak fırsatçı bir hastalık görünümündedir. Zayıf düşmüş, yaralanmış veya kötü şartlarda yaşayan balıklarda daha sık görülür. Ayrıca, genelde diğer bakteriyel hastalıklarla aynı anda veya bunların ardından, güçsüz düşmüş balıklarda ortaya çıkar. Bu yüzden oluşmasını engellemenin en iyi yolu, akvaryum şartlarını olabildiğince iyi durumda tutmak ve ani değişiklikleri önlemektir. Düzenli ve çeşitli yemleme, uygun sıcaklık, temiz su gibi faktörler, betanızın bu hastalıktan korunmasında önem kazanır. Eğer betanızda dropsy belirtileri görülüyorsa, düşük de olsa tek şansınız, erken ve agresif bir tedavi uygulamanızdır.

    KABIZLIK: Betalarda sıkça görülen bir rahatsızlıktır. Devamlı tek yönlü beslenme ve lifli besin eksikliği yüzünden oluşur. Ayrıca yaşı ilerlemiş betalarda normal bir durum olarak karşımıza çıkabilir.
    Farkedilmesi kolaydır. Düzensiz dışkılama; anüsde asılı kalan, normalden daha kalın dışkı, yeme ilgisizlik, balığın hiç dışkı çıkarmaması ve yem yememesi, karın bölgesinde belirgin bir şişliğin oluşması; ilerlemiş durumlarda renk solması en belirgin semptomlardır. Uzun süreli kabızlık yüzme kesesi düzensizliklerine de sebep olabilir. Bu yüzden bu rahatsızlığın belirtileri ile karşılaşıldığında ilk yapılması gereken, balığın kabız olup olmadığının belirlenmesidir. farkedilmesi ve tedavisi kolay bir hastalık olmasına karşın, eğer zamanında müdahale edilmezse balığın ölümüne sebep olabilir.

    Tedaviye başlamadan önce, balığın bir karantina akvaryumuna alınması gerekir. Kabızlık bulaşıcı değildir, fakat tedavisi esnasında yem alma ve dışkılamanın gözlenebilmesi önem kazanır. Bu yüzden zemini çıplak bir karantina akvaryumu gereklidir.
    Balık karantina tankına alındıktan sonra iyi gözlenmeli ve rahatsızlığın kabızlık mı, dropsy veya SBD mi olduğu belirlenmelidir. Eğer SBD (yüzme kesesi düzensizliği) ise su derinliği 10-12 cm.ye kadar düşürülür. Bu sayede hayvanın hava alabilmesi ve yeme ulaşması kolaylaşır.

    Birçok balık türünde kabızlık tedavisi oldukça kolaydır. Balığın, haşlanmış ıspanak / bezelye veya lifli pul yemlerle beslenmesi çoğu zaman yeterli olacaktır. Ancak betalarda kabızlık tedavisi biraz daha zordur. Çünkü betanın bitkisel besinlere veya pul yemlere ilgi göstermesi çok küçük bir ihtimaldir. Hastalık erken teşhis edilirse, öğün sayısının ve yem miktarının azaltılması; eğer devamlı aynı tür yemler kullanılıyorsa, farklı özellikte yemlere geçilmesi fayda sağlayabilir. İyileşme görülünceye kadar, az ve çeşitli yemlemeye devam edilir. Ancak, eğer hastalık ilerlemişse biraz daha kapsamlı bir tedavi süreci gereklidir. Bu aşamada parafin veya badem yağına batırılmış granül yemler kullanılabilir. Başlangıçta bu yemler çok az miktarda verilir ve balığın yemi alıp almadığı gözlenir. Yenilmeyen parçalar akvaryumdan uzaklaştırılır. Birkaç gün bu şekilde devam edilir ve balığın dışkılaması gözlenir. Balık tamamen normale döndüğünde normal yemlemeye geçilebilir. 
    Bir diğer yöntem ise balığı bitkisel yemler almaya zorlamak olabilir. İlk adımda yemleme tamamen kesilir. Balığın aç bırakılması tehlikeli gibi görünebilir. Fakat, betaların uzunca bir süre yem almadan yaşayabilecekleri ve kabızlığın balık beslendiği sürece daha tehlikeli bir hal alacağı unutulmamalıdır. Birkaç günün ardından balığa, uygun büyüklükte kesilmiş parçalar halinde bezelye veya ıspanak verilir. Bu aşamada, yemlerin ilgi çekici görünmesini sağlamak için biraz uğraşmak gerekebilir. Örneğin hafif ince uzun kesilen parçaların, canlı yemlermiş gibi yüzeyde dolaştırılması veya bir pens yardımıyla suda hafifçe sallanması yarar sağlayabilir. Eğer balık bu yemleri almaya başlarsa, geriye sadece gözlemek ve normal dışkılamaya başlamasını beklemek kalacaktır.
    Yemleme metodlarıyla tedavi başarılamazsa uygulanabilecek bir yöntem de Epsom tuzu banyosudur. Bu yöntemde, farklı bir kaba litreye yaklaşık bir çay kaşığı kadar Epsom tuzu eklenir. Balık bu suda 15-20 dakika süreyle bırakılır. Kaya tuzu veya mineral tuz yerine Epsom tuzu kullanılmasının sebebi, zaten şişkin durumda olan balığın daha fazla su absorbe etmesinin önlenmesidir. Banyo esnasında, balığın normalde durduğu tankta uygun şartlardaki temiz suyla değişim yapılması yararlı olur. Tuz banyosu, balıkta meydana gelen şişkinliği giderecektir. Eğer sonuç alınamazsa banyo iki günde bir tekrarlanabilir.

    Kabızlığın önlenebilmesi için, iyi dengelenmiş, zengin bir menü gereklidir. Balığın yüksek proteinli ve yağlı yemlerle olduğu kadar, lifli temel yemlerle de beslenmesi faydalı olur. Sürekli olarak canlı veya dondurulmuş yemlerle beslenen balıkların haftada bir gün aç bırakılması da yararlı bir yöntemdir. Bu sayede balığın sindirim ve boşaltım sistemleri düzene girer ve daha rahat çalışabilecek duruma gelir.

    YÜZME KESESİ DÜZENSİZLİĞİ: Yüzme kesesi hakkında, yazının "Anatomi" bölümünde de bilgi verilmiştir. Bu organ gaz dolu bir kesedir ve vücudun arka kısmında bulunur. Çalışma prensibi, SCUBA dalgıçlarının kullandığı BCD (buoyancy control device = batmazlık / yüzerlik kontrol ünitesi) ile benzer niteliktedir. Eğer bir dalgıç daha fazla batmadan, bulunduğu seviyeyi korumak isterse, bu üniteyi hava ile doldurur. Eğer alçalmak, daha derin seviyeye inmek isterse biraz hava tahliye eder. Yüzme kesesinin çalışma sistemini kafamızda canlandırabilmek için, bu ünite ideal bir örnektir. Ama balıklarda biraz daha karmaşıktır.

    Eğer balık gitmek istediği yöne dönmek için normalden daha fazla çaba harcıyorsa, dibe batmakta veya yüzeye çıkmakta zorluk çekiyorsa; bu yüzme kesesi düzensizliği veya yüzme kesesi hastalığının belirtisi olabilir. Bu hastalık, canlı doğuran ve japon balığı türlerinde daha yaygındır, ama betalarda da arada sırada görülür.

KUYRUK VE YÜZGEÇ ÇÜRÜMESİ: Kuyruk ve yüzgeç çürümesi, çeşitli etkenlerle oluşabilse de genelde gram-negatif bir bakterinin sebep olduğu enfeksiyonlardan kaynaklanır. Betalarda en sık rastlanan rahatsızlıklardan biridir. Su şartlarının bozulması başlıca sebebidir. Özellikle azot döngüsü oturmamış akvaryumlarda amonyum ve nitritin açığa çıkmasıyla ortaya çıkar. Ayrıca, nitrat oranının yükselmesi, pH ve sıcaklık dalgalanmaları da bu rahatsızlığı tetikler. Bu etkiler balığı strese sokarak bağışıklık sistemini zayıflatır ve bakterilerin sebep olduğu hastalıklara karşı savunmasız kalmasına yol açar.

    En yaygın belirtileri, yüzgeç dokusunun hızlı biçimde bozulması ve kaybı, yüzgeç uçlarında kanlanma ve yüzgeç kenarlarında siyahlaşmadır. Ayrıca, genç bireylerde yüzgeçlerin şeffaf ve dayanıksız biçimde uzaması, yüzgeçlerde meydana gelen küçük delikler ve  uçlarda oluşan yırtılmalar da bu hastalığın belirtisi olabilir. Koyu renkli betalarda bu belirtiler daha zor farkedilir. Bu belirtilerle karşılaşıldığında, su parametreleri kontrol edilmeli ve hastalığın kaynağı bulunmalıdır. Başarılı bir tedavi için hastalığa neyin sebep olduğunu belirlemek çok önemlidir. Amonyak, nitrit, nitrat, pH ve sıcaklık kontrol edilmeli, olumsuz koşullar iyileşitirilmelidir. pH değerinin nötr seviyelerin üzerinde olduğu alkali su değerlerine sahip akvaryumlarda, amonyak ve nitrit gibi zehirli maddelerin kontrolü daha fazla önem kazanır. Çünkü bu şartlarda beta için daha tehlikeli olurlar. Eğer beta kuyruk ve yüzgeç çürümesi belirtileri gösteriyorsa, su değişimleri sıklaştırılmalı ve gerekli görülürse amonyak ve nitrit bağlayıcı maddeler kullanılmalıdır.

    Eğer rahatsızlık başlangıç aşamasında farkedilirse, yani yüzgeçteki etkilenme düşük oranlardaysa, temiz su ve dikkatli gözlem yeterli tedaviyi sağlar. Su şartlarında hastalığı tetikleyecek unsurların ortadan kaldırılması gerekir.

    Eğer hastalık erken teşhis edilemezse veya ilk aşamalarda durdurulamazsa, ilaç tedavisi yoluna gidilmesi gerekir. Gram-negatrif bakterilere karşı etkili bir antibiyotik kullanımı, genelde sonuç verir. Minocycline, tetracycline, kanamycin veya benzer bir geniş etkili antibiyotik kullanılabilir. Ancak, hastalığın asıl sebebi belirlenmediği ve bu sebep ortadan kaldırılmadığı sürece, hiçbir tedavi yeterince etkili olmayacaktır. Çünkü kuyruk çürümesi kolayca tekrarlayabilen bir hastalıktır.

    Tedavide başarı sağlandığı takdirde, kuyruk veya yüzgeç rejenerasyonu aşamasında balığa biraz destek sağlamak faydalı olacaktır. Bu aşamada temiz su, dikkatli gözlem ve vitamin takviyeli düzenli bir diyet büyük fayda sağlar.
   Yeni yüzgeç oluşumu oldukça hassas bir süreçtir ve bu aşamada yüzgeç çürümesi tekrar edebilir. Ayrıca, bazı durumlarda yüzgeçler eski biçimini koruyamaz ve yer yer kıvrılmalar görülür. Bu durumun balığa herhangi bir zararı yoktur, yüzmesini veya diğer davranışlarını etkilemez. Tek olumsuz sonuç, betanın eskisi kadar güzel bir biçime sahip olmaması olacaktır.

    GÖZ FIRLAMASI: Göz fırlaması bakteriyel bir hastalıktır. Genel olarak kalitesiz, uygun olmayan su şartları sebebiyle oluşur. Ayrıca, göz ve çevresinde meydana gelen, mantar benzeri rahatsızlıklar veya yaralanmalar sonucu bölgede oluşan enfeksiyonlar sebebiyle de ortaya çıkabilir. Bu yüzden, benzer rahatsızlıklardan sonra, balık tedavi edilmiş görülse bile gözlenmesi ve gerekirse ilaç tedavisine devam edilmesi faydalıdır. Temel belirtisi, gözün yuvasından dışarı çıkmaya başlamasıdır. Eğer zamanında müdahale edilmezse, göz tamamen yerinden çıkabilir ve hatta düşebilir. Göz fırlaması ölümcül bir rahatsızlık değildir. Göz düşse bile balık yaşamına devam edebilir. Ancak, göz çevresinde oluşan enfeksiyonun yayılma ve diğer organları da tehdit etme riski vardır.

    Uygun şartlar oluşturulduğunda ve tedavi yapıldığında, göz normale dönecektir. Tedavisi için, öncelikle balık karantinaya alınmalıdır. Göz fırlaması bulaşıcı bir hastalık olmasa da, tedavi sürecinde hem balığın daha güvenli bir ortamda olmasına hem de tedavi sürecinde ilaç kullanımı ve su şartlarının belirlenmesine yardımcı olur. Eğer balık zaten izole bir akvaryumdaysa ve tedavi bu akvaryumda uygulanacaksa, ilk etapta büyük çaplı bir su değişimi yapılması ve suyun uygun koşullara getirilmesi yararlı olur.
    Göz fırlaması bakteriyel bir rahatsızlık olduğundan, antibiyotik kullanımı yeterli olur. Tedavi sürecinde ve sonrasında suyun temiz tutulması önemlidir.. Oluşumunun engellenmesi çok kolaydır; suyun uygun şartlarda ve temiz tutulması yeterlidir. Akvaryum suyuna düşük miktarda tuz eklenmesi de oluşumunu engelleyebilir. Ancak, temiz su kesinlikle önemlidir. Yüzgeç çürümesi ve göz fırlaması, betanızın bulunduğu akvaryumun gerektiği kadar temiz olmadığının en belirgin işaretleridir.

    BEYAZ BENEK: Bu hastalığın sebebi, birçok yabancı kaynakta kısaca 'ich' veya 'ick' olarak tanımlanan,  tam ismi Ichthyophthirius multifiliis olan tek hücreli bir parazittir. Çıplak gözle rahatça görülebilen, yaklaşık 0,5-1 mm boyutlu beyaz noktacıklarla kendini belli eder. Su şartlarında, özellikle de sıcaklıkta meydana gelen ani değişiklikler, karantinada tutulmadan akvaryuma eklenen canlılar, beslenen türlerin tolere edebileceğinden daha düşük su sıcaklığı vb. etkiler yüzünden ortaya çıkar. Kesin olmamakla birlikte yaygın biçimde kabul görmüş olan bir teoriye göre, beyaz beneğe sebep olan bakteri, tüm akvaryumlarda mevcuttur. Ancak olumsuz şartlar oluşmadığı sürece balıkları etkilemesi söz konusu değildir. Son derece bulaşıcı bir hastalıktır. Önlem alınmadığı takdirde akvaryumdaki tüm balıklara bulaşır ve ölümlere sebep olabilir.

    Tedavisi basittir. Piyasada bu hastalığa karşı üretilmiş olan hemen hemen tüm ilaçlar kullanılabilir. Ancak kullanım talimatlarına, özellikle de dozajlamaya dikkat edilmelidir. Genelde bu ilaçların içeriğinde metilen mavisi, malachit yeşili veya bakır bazlı kimyasallar kullanılır. Bu maddeler doz aşımı gibi durumlarda balıklar için zehirli olabilir. Ayrıca, bitkilere ve omurgasızlara da zarar verebilecek maddelerdir. Bu yüzden, tedavinin karantina tankında yapılması veya etkilenebilecek canlıların tedavi sürecinde ayrı bir akvaryumda tutulması uygun olur.
   Tavsiye edilmemekle birlikte, zorunlu kalınan durumlarda ilaç kullanmadan da tedavi sağlanabilir. Bunun için önce su sıcaklığı betanın tolere edebileceği düzeyde yükseltilir (tercihen 30-32ºC). Bunu yaparken, ani değişimlerin balığa zarar verebileceği; kademeli biçimde, günlük en fazla 2ºC'lik artışlarla uygun seviyenin sağlanması gerektiği unutulmamalıdır. Sıcaklığın yükseltilmesi, parazitin yaşamsal faaliyetlerini hızlandırır ve daha çabuk olgunlaşarak balıktan ayrılmasını sağlar. Yetişkin parazit, bölünerek çoğalmak üzere bir kist oluşturur ve bu kist akvaryum zeminine çöker. Tam olarak bu aşamada dikkatli biçimde yapılan dip çekimi ve yüksek oranlı su değişimi ile parazitlerin büyük kısmı akvaryumdan uzaklaştırılır. Akvaryum içinde bir miktar parazit kalsa da, yüksek sıcaklıkta fazla etkili olmazlar ve zayıf düşmemiş, sağlıklı balıklar için bir tehlike oluşturmazlar. Su değişimini izleyen birkaç gün, sıcaklık sabit tutulur ve akvaryum dikkatle gözlenir. Hastalık belirtileri görülmüyorsa, sıcaklık yine kademeli düşüşlerle normal seviyesine indirilir.

    Beyaz benek hastalığının önlenmesi için, su şartlarında meydana gelebilecek ani değişimlerden kaçınılması gerekir. Özellikle sıcaklıkta meydana gelen ani düşüşler bu hastalığı tetikler. Ayrıca, akvaryuma sonradan eklenecek tüm balık ve diğer canlıların, bir süreliğine karantina altında tutulması hastalığın dışarıdan akvaryuma geçişini engeller.

    KADİFE (OODİNİUM): Kadife veya Piscinoödinium veya Oödinium pilularis, hem tatlısu hem de tuzlusu akvaryumlarında sıkça görülen, tehlikeli bir hastalıktır. Bu parazit oldukça fırsatçıdır. Sıcaklık dalgalanmaları, düşük su kalitesi veya strese sebep olabilecek diğer faktörler yüzünden hassaslaşmış ve parazitlere karşı savunmasız kalmış balıklara saldırır..
    Kadife paraziti, tıpkı beyaz benek paraziti gibi tek hücreli bir canlıdır. Ancak aynı zamanda yapısında klorofil içerir ve fotosentetiktir. Yani bir alg tipi olarak da düşünülebilir. Stres yüzünden zayıf düşmüş balıklara saldırır. Genelde solungaç kısmına veya kuyruk ve yüzgeçlere tutunur. Tutunduğu noktada beslenmeye ve balık hücrelerini öldürmeye başlar. Tedavi edilmediğinde sonuç büyük olasılıkla ölümdür. Fiziksel olarak, altın veya pas rengi ya da sarı noktacıklar halinde görünür. Beyaz beneğe oranla çok daha küçüktür, bu yüzden farkedilmesi de zor olur. Hastalık ilerledikçe, balık una bulanmış gibi görünüm alır. Yer yer ölü deri hücreleri dökülmeye ve bölgesel açıklıklar belirmeye başlar.
    Çok dikkatli incelenmediği takdirde, erken safhalarında görülmesi çok zor olan bir hastalıktır. Bu yüzden diğer bulgulardan yararlanılarak teşhis edilmesi daha kolaydır. Balık sürekli olarak kuma veya dekor malzemelerine sürtünmeye başlar. Aslında bu belirti birçok dış parazitte görülür. Balık, vücuduna yerleşen parazitlerden kurtulabilmek için bu yolu dener. Kadife hastalığında, sürtünmenin yanısıra; uyuşukluk, iştahsızlık, nefes almakta zorlanma ve kısık yüzgeçler gibi belirtiler görülür.

COLUMNARİS: Flexibacter columnaris (Flavobacterium columnare olarak anılmaya başlamıştır...) adlı bir bakterinin sebep olduğu bir hastalıktır. Beta gibi labirentli türlerde sıkça görülür. Pamuksu oluşumu sebebiyle genelde mantar türleriyle karıştırılır. Çünkü görünüm olarak fungal hastalıklara çok benzer. Flavobacterium columnare, “fleksi”, “ağız mantarı” ve “pamukçuk hastalığı" gibi farklı isimlerle de tanınır.
    Yüzgeçler, ağız ve göz çevresi veya vücut üzerinde ortaya çıkar. Beyaz, gri veya şeffaf; pamuksu oluşumlar görülür. Balık hareketsizleşir, yeme ilgisi azalır. Bakteri, kolonileştiği noktalarda vücuda saldırır ve beslenmeye başlar. Zamanla pamuksu görünümlü alanlar genişler. İlerleyen aşamalarda, pullarda erime, deri üzerinde yer yer kızarma veya kahverengileşme görülür. Hatta enfeksiyonlu, açık yaralar bile oluşabilir.

ÜRETİM:

    Beta üretiminin ilk safhası, tabi ki dişi ve erkek bireyleri ayırt edebilmek ve üremeye uygun bir çift oluşturabilmektir.
    Bazı vahşi betaları ve kısa kuyruk varyetesini bir kenara bırakırsak, betalar dişi ve erkek ayrımının en kolay yapılabileceği akvaryum balıklarından biridir. Erkekler göz alıcı renklere ve uzun, alımlı yüzgeçlere sahipken, dişiler genelde daha soluk renkli ve kısa yüzgeçli olurlar. Ancak, bu bir genellemedir ve yüzde yüz olumlu sonuç vermesi beklenemez. Çünkü, özellikle son yıllarda oldukça güzel renklere sahip dişiler de üretilmeye başlanmıştır. Aşağıdaki fotoğraflarda, yarım ay, çift kuyruk ve taç kuyruk varyetelerinden dişi betalar görülmektedir.

    Ayrıca, nadiren de olsa, ülkemizde kısa kuyruk betalara ya da Betta imbelis ve Betta smaragdina türlerinin bireylerine rastlanmaktadır. Bu betalarda erkek ve dişiler birbirine yakın görünümdedir ve dişi Betta splendense oldukça benzerler. Bu yüzden, karıştırılmaları kolaydır. Eğer üretim hedefleniyorsa en garantili yöntem, dişilerin yumurta noktasına sahip olup olmadığının belirlenmesidir. Anatomi bölümünde bahsettiğimiz yumurta noktası, üremeye hazır dişi betalarda rahatça farkedilebilir. Erkek bireylerin seçimi ise zaten rahatlıkla yapılabilir.
    Erkek ve dişi balık belirlense de, üretim için bir süre beklemek yerinde olacaktır. Üremeye hazır görünseler bile, 10-15 günlük bir süre boyunca balıkları gözlemek ve sıkı bir diyete tabi tutmak, üretimde verimi arttıracaktır. Yapılan gözlem esnasında, balıkların herhangi bir sağlık probleminin veya anatomik deformasyonunun olmadığı belirlenir. Sağlıklı olduğundan emin olunan balıklar, canlı yemler ve protein ağırlıklı kuru yemlerle beslenerek kondüsyon kazanmaları sağlanır. Bu süre zarfında çiftleşmenin gerçekleşeceği uygun bir ortam hazırlanır.

    Üretim akvaryumu hazırlanırken dikkat edilmesi gereken bazı önemli noktalar vardır.

    • Akvaryum zemininin çıplak olması önemlidir. Kum, çakıl veya benzeri malzemeyle dolu bir zemin, çiftleşme esnasında veya sonrasında erkek balığın yumurtaları bulmasını zorlaştıracaktır. Ayrıca, yumurtadan çıkan larvalar da zaman zaman yuvadan düşerek bu malzeme içinde kaybolabilirler. Serbest yüzmeyi beceremeyen yavrularda bu olay, büyük ihtimalle ölümle sonuçlanacaktır.
    • Filtrasyon genelde önerilmez. Bunun yerine, gerekli durumlarda az miktarda dip çekimi ve su değişimi ile temizlik sağlanır. Ancak, eğer gerekli olduğu hissedilirse bir pipo ya da sünger filtre kullanılabilir. Filtre, suyu olabildiğince az hareketlendirecek şekilde yerleştirilmelidir. Aksi takdirde hem yuvanın yapımı zorlaşır hem de yumurta ve yavruların yuvadan uzaklaşarak kaybolması riski artar.
    • Havalandırmaya da gerek olmamakla birlikte, yuvanın bulunduğu kısma uzak bir köşede, küçük bir havataşı yardımıyla, az miktarda hava verilebilir.
    • Işıklandırma, balıkları rahatsız edecek düzeyde yüksek olmamalıdır. Buna karşın, fazla karanlık bir ortam da çiftleşmeyi ve yuva bakımını zorlaştıracaktır. Bu yüzden çiftleşme için hazırlanan tankın yerleştirileceği nokta ve aydınlatma önemlidir. Direk gün ışığı almayan, ancak gündüz saatleri boyunca aydınlıktan faydalanabilecek bir nokta uygun olacaktır. Ayrıca, düşük wattlı bir lamba ile akvaryuma sürekli loş bir ışık sağlanması, özellikle çiftleşmeden sonra gerekli olacaktır.
    • 26-28ºC  sabit sıcaklık, üreme tankı için uygundur. Eğer sürekli bu sıcaklık değerinin sabit olduğu bir ortamda bulunmuyorsa, tankta ısıtıcı kullanılması zorunludur. Bunun için 25-50 wattlık bir ısıtıcı tankın arka camına yatay olarak yerleştirilebilir.
    • Çiftleşmenin verimli olmasında su kalitesi de önemli rol oynar. Erişkin bireyler farklı su şartlarını rahatlıkla tolere edebilse de yumurta ve yavrular bu kadar dayanıklı değillerdir. Suda amonyum ve nitrit bulunmamalı, nitrat oranı ise olabildiğince düşük olmalıdır. Ayrıca, KH 4'ün altında ve pH 6,5-7,5 aralığında olursa verim yükselir.
    • Yumurtaların mantarlaşması riskini azaltmak için, suya düşük dozajda antifungal kimyasallardan eklenebilir (her akvaryumcuda bulabileceğimiz mantar ilaçları kullanılabilir.).

    Tüm şartlar hazırlandıktan sonra, üretim için belirlenmiş olan çift tanka alınabilir. Bu aşamada dikkat edilmesi gereken önemli bir konu da balıkların aklimatizasyonudur. Eğer imkan varsa, balıkların daha önce içinde bulundukları su kullanılmalı ya da ölçümler yapılarak üretim tankındaki su aynı değerlere getirilmelidir. Değerleri ölçme imkanı yoksa, balıklar yavaş ve dikkatli biçimde üretim tankındaki suya alıştırılmalıdır. Özellikle pH'daki ani yükselme veya sıcaklık farklılığı, balıkların üremesini engelleyebileceği gibi, sağlıklarını da ciddi biçimde tehdit eder.

    Balıklar üretim tankına güvenli biçimde alındıktan sonra, bir süre dikkatle izlenmeleri gerekir. Bazen, dişi balık hazır görünüyor olsa da erkeğe ilgi göstermez ve çiftleşmeyi reddeder. Böyle durumlarda erkek, dişiyi çiftleşmeye zorlamak için hırpalayabilir ve hatta ölümüne sebep olabilir. Nadir rastlanan bazı durumlarda ise dişi saldırgan bir tutum takınır ve erkeğin yüzgeçlerini parçalayabilir. Bu yüzden, uyumsuz görünen çiftlerin bir araya konmaması ya da derhal ayrılması gerekir.

    Erkek balık dişiyi gördüğünde kendine has kur dansına başlar. Rengini koyulaştırır, tüm yüzgeçlerini olabildiğince açar, sakalını gösterir ve vücuduna 'S' biçimi vererek

dişiyi etkilemeye çalışır. Aslında görünüm ve davranış olarak, rakipleriyle mücadeleye hazırlandığı anlara çok benzer. Bu aşamada eğer dişi balık da çiftleşmeye hazırsa rengi canlı bir hal alır. Erkeği izleyerek onun hareketlerine karşılık vermeye, kur dansına katılmaya başlar. Ayrıca, koyu renkli bireylerde, dikine, açık renk çizgiler görülür. Bu çizgiler dişinin çiftleşme anında salgıladığı hormonlardan kaynaklanır ve açık renk bireylerde görülmez. Yandaki fotoğrafta yer alan dişinin açık renk çizgileri rahatlıkla görülebilir. Erkek balık, bir yandan dişiyle ilgilenmeye devam ederken, diğer yandan köpük yuvayı hazırlamaya koyulur.

    Bu köpük yuva birçok labirentli türünde rastlanan bir özelliktir. Balık, yüzeyden aldığı havayı bir ağız salgısıyla sararak oluşturduğu baloncukları su yüzeyine dizer. Çapı 30, kalınlığı 6 santimi bulan köpük yuvalar görülmüştür. Ancak genel olarak, 20-30 cm² alana sahip ve 1-2 cm kalınlığında olurlar. Betaların yaşadığı doğal ortam göz önüne alındığında sağladığı avantajlar da azımsanamayacak kadar fazladır. Öncelikle, yumurta ve yavrular gelişebilmek için bol oksijene ihtiyaç duyarlar. Yuva köpükleri, içinde bulundukları sulardan çok daha yüksek oranda oksijen ihtiva ederek bu ihtiyacın karşılanmasını sağlar.

Ayrıca, yuvanın özel yapısı, birçok parazit ve bakteri türünün yerleşmesine imkan tanımayarak, yavruları erken dönemde rastlanabilecek bazı hastalıklardan korur. Erkek betanın yumurtaları ve yeni çıkan yavruları daha rahat göz önünde bulundurmasına ve bir

arada tutabilmesine olanak verir. Yerleşik bir yuva ve yavrular, dış etkenlere karşı savunmayı da daha kolay bir hale getirir.

    Köpük yuvanın da tamamlanmasıyla çiftleşme ritüeli başlar. Bu noktada dişilerin davranışları bireyden bireye farklılık gösterir. Bazıları kaçmaya ve saklanmaya çalışır gibi görünür ve erkek balığın kendilerini yuvaya gitmeye zorlamasını bekler. Ancak genelde, yuvanın bitip bitmediğini kontrol eder ve bittiğinde teslimiyetçi biçimde yuvanın altına gelerek başını hafifçe öne doğru eğer. Erkek balık dişiyi yavaşça itmeye ve ters yüzer bir hale getirmeye çalışır. Bu esnada kendisi de 'U' biçimi alarak dişiyi sarar ve 'kucaklaşma' denilen pozisyonu alırlar. İlk kez çiftleşen bireylerde bu aşama biraz zor olabilir. Balıklar, yumurtlamak için doğru pozisyonu almakta zorlanabilirler. Ayrıca, ilk birkaç kucaklaşmada çoğunlukla yumurta dökülmez. Ancak birkaç seferin sonunda dişi yumurtalarını bırakmaya başlar. Bırakılan her parti yumurta, erkek tarafından hemen döllenir. Erkek, kucaklaşmayı bırakarak hızla döner ve aşağı inmekte olan veya zemine düşen yumurtaları ağzıyla toplamaya başlar. Dişi balık bir süre daha, hareketsiz ve ters biçimde durmaya devam eder. Eğer erkek yumurtaları toplamayı ve yuvaya yerleştirmeyi bu süre zarfında tamamlarsa, çiftleşme kaldığı yerden devam eder. Ancak bazen süre uzar ve dişi canlanır. Kendine gelir gelmez erkeğin yanına inerek düşen yumurtaları aramaya başlar. Erkeğin aksine, dişi balık bulduğu yumurtaları genelde yer. Nadiren yumurtaların yerleştirilmesinde erkeğe yardımcı olur. Böyle durumlarda erkek, dişiyi yeniden yuvanın altına yönlendirir ve yumurtlama işlemi yeniden başlar.

    Az rastlanan bir diğer durum da erkek betanın yuva yapmadan çiftleşmeyi başlatmasıdır. Çiftleşme sonucu dökülen yumurtaları toplar ve bu yumurtaları köpükle sararak yüzeye yollar. Yani yuvayı çiftleşme öncesinde değil, çiftleşme esnasında oluşturur. Dişinin ayrılmasından sonra ise yuvayı genişletmeye devam eder.

    Çiftleşme esnasında genelde dişi balığın yüzgeçleri zarar görür. Erkek balığın kovalamaları ve yuvaya yönlendirmeleri buna sebep olur. Ancak bunlar hafif yaralanmalardır ve kolayca iyileşirler. Yine de, dişi balığın temiz bir akvaryuma alınarak gözlenmesi, kaliteli yemlerle beslenerek ve gerekirse vitamin katkılarıyla desteklenerek sağlığına kavuşturulması yerinde olacaktır.

    Fotoğraflarda, çiftleşme anı ve erkeğin saçılan yumurtaları toplayarak yuvaya yerleştirmesi görülüyor.

    Yumurtlama 2-6 saat sürer. Dişinin boyutuna ve kondisyonuna bağlı olmakla birlikte, genelde 50-200 arası yumurta dökülür. Çiftleşme tamamlandıktan sonra erkek, dişiyi yuva ve yumurtalar için bir tehdit olarak algılar ve gördüğü yerde saldırmaya başlar. Bu yüzden dişinin hemen ayrılması gerekir. Pek sık rastlanmasa da, bazı erkekler de yumurtalarını veya çıkan yavruları yiyebilirler. Ayrıca, bazen erkek balık yuva ve yumurtalarla ilgilenmeyi bırakır. Köpük yuva zamanla dağılır ve yumurtalar tabana düşerek bozulmaya başlar. Özellikle ilk kez baba olan bireylerde bu durumlara daha sık rastlanır. Ancak genelde erkek betalar ilgili ve şevkatli babalardır. Sürekli yuvayı gözler, köpükleri düzeltir ve takviye ederler. Köpüğünden düşen yumurta ve yavruları nazikçe alarak yeniden yuvaya yerleştirirler.

    Beta üretiminde uygulanabilecek çeşitli yöntemler geliştirilmiştir. Birçok üretici, genel olarak kabul gören şartları yerine getirmek koşuluyla, kendilerine has bazı teknikler ortaya çıkarmıştır. Örneğin, bazı üreticiler 4-5 litrelik kavanozlarda başarıyla üretim yaparken, bazıları 80-100 litrelik tanklarda daha fazla verim alınabileceğini savunur. Hatta son yıllarda, çiftleşme sonrası babanın da yuvadan ayrıldığı bazı yöntemler uygulanmaya başlamıştır. Bunları ve benzer birçok yöntemi ayrı ayrı incelemek mümkün değildir. Yine de, uzun süredir uygulanan, en yaygın üretim metodlarının bazılarından bahsetmek faydalı olacaktır.

    GENEL METOD: Ülkemizde en bilinen ve sık kullanılan üretim metodudur. Çiftleştirilecek dişi ve erkek balık belirlendikten sonra 15-20 litrelik, nispeten ince uzun bir akvaryum hazırlanır. Uygun şartlarda suyla 10-12 cm yüksekliğinde doldurulan bu tank, orta kısmından bir cam veya şeffaf plastik ile ikiye ayrılır. Kum, bitki veya herhangi bir dekorasyon malzemesi kullanılmaz. Tercihen bir miktar su üstü bitkisi konulabilir. Bu bitkiler erkeğe köpük yuva yapımında yardımcı olur. Akvaryumun loş bir ışıkla aydınlatılması sağlanır.
    Akvaryumun hazırlanması tamamlandıktan sonra, önce dişi balık kendine ait bölmeye bırakılır. Birkaç saat süre verilerek akvaryuma alışması beklenir. Daha sonra erkek balık da kendine ayrılan bölmeye koyulur. Dişi balığın da çiftleşmeye istekli olup olmadığı gözlenir. Eğer dişi balık da çiftleşmeye hazır ise, aradaki cama doğru yüzer ve erkeğin kur yapma davranışlarına karşılık vermeye başlar. Birçok üretici, tam da bu anda aradaki bölmeyi kaldırarak dişi balığın yuva yapımında erkeği yönlendirmesini sağlar. Yumurtlama gerçekleştikten hemen sonra dişi balık akvaryumdan alınır ve yumurtalar ve yuvanın bakımı erkek balığa bırakılır.

    Genel metod, aslında geçerliliği kabul edilmiş bir yöntem olsa da, bazı dezavantajları da vardır. Öncelikle, dekorsuz bir akvaryumda, erkek balığın yuvayı hazırlayacağı nokta belirlenemez. Yuva sıklıkla akvaryumu ayıran camın yakınına yapılır ve bu cam alınırken yuvanın bozulmasına sebep olur. Bu durum erkeğin yeni bir yuva hazırlamak için uğraşmasına, çiftleşme esnasında kendisine gerekli olan enerjiyi boşa harcamasına sebep olacaktır. Sık rastlanmasa da, bazı durumlarda dişi balık erkeği görür görmez yumurtlamaya başlar. Balıklar ayrı bölmelerde olduğu için bu yumurtalar boşa gider. Ayrıca, dişi balığın saklanabileceği bir yer olmaması, erkek balık tarafından hırpalanmasına sebep olabilir.

    TAYLAND METODU: Bugün Tayland, vahşi betaların bulunabildiği ülkelerin başında gelir. Günümüzde hala yapılan dövüşler sayesinde, betalar ülkenin en popüler türü olmuştur. Kaçınılmaz olarak Tayland, dünyanın en fazla beta üreten ülkelerinden biridir. Bu ülkede üretim ilkel denebilecek, geleneksel yöntemlerle yapılmaktadır.

Bu üretim yönteminde, üretici tarafından seçilen çift, birkaç litrelik, yarı şeffaf bir leğen ya da benzeri bir kaba alınır. Su yüksekliği genelde on santimi geçmez. Suyun temiz olup olmaması bile fazla önemli değildir. Hatta bir kapta peşpeşe birkaç çiftin yumurtlaması sağlanabilir. Su yüzeyine bir kaç yaprak bırakılarak yuvanın tutunması kolaylaştırılır. Leğenin üstü bir karton yardımıyla kapatılır ve gerisini doğanın halletmesi beklenir. Her 3-4 saatte bir yumurtlamanın gerçekleşip gerçekleşmediğini kontrol etmek için bu karton hafifçe kaldırılır. Bu kontroller dışında çift rahatsız edilmez. Eğer takip eden dört gün içinde yumurtlama hala gerçekleşmemişse, çift kaptan çıkarılarak ayrılır. Ancak genelde, çiftleşme ilk birkaç saat içinde gerçekleşir. Köpük yuvada yumurtalar görüldüğü an, dişi balık elle yakalanarak çıkarılır. Erkek beta, yavrular serbest yüzmeye başlayana dek kapta bırakılır.     Yavrular serbest yüzmeye başladıklarında, erkek beta da kaptan alınır. Yavrulara verilen ilk yem, üreticiye bağlı olarak değişse de, genelde yumurta sarısı usaresidir. Bu yemle birkaç saatte bir beslenen yavrular, yüksek protein oranı sayesinde hızlı bir büyüme gösterirler. Uygun boya geldiklerinde, yumurtadan yeni çıkarılmış artemia, rotifer ve toz yemlerle beslenmeleri desteklenir.     Ancak bu besi süreci kısa sürer. Bir süre sonra yavrular toplu halde havuzlara alınır ve üretici yemlemeyi durdurur. Açık havada bulunan büyütme havuzları, kendiliğinden oluşan su piresi, sivrisinek larvası

ve diğer küçük omurgasızlar ile zengin bir yem kaynağıdır. Ayrıca, beta yavrularında kanibalizm (yamyamlık) sık görülen bir olaydır. Bu yüzden, bir arada büyüyen yavrular sayıca azalır ve en güçlü bireyler hayatta kalır. Aslında bu durum üreticilerin hedeflerinden biridir. Yavrular, erkeklerin ayrı kavanozlara alınmasını gerektirecek boya ulaşana kadar bu havuzlarda tutulurlar.

    Üstte yer alan fotoğraflarda, Tayland'lı üreticilerin kullandığı bir üretim kabı ve yavru büyütme havuzları görülmektedir.

    Taylandlı üreticiler, üretimde kullanacakları çifti seçerken iki özelliği dikkate alırlar. Erkek betanın yaptığı köpük yuvanın genişliği ve dişinin canlı renklere sahip olması... Seçilen balıklar özenli biçimde beslenerek hem sağlıklı olmaları hem de çiftleşmeden yüksek performans elde edilmesi sağlanır.

   Tayland metodu, ilkel görünmesine ve ülkemiz şartları açısından oldukça zor olmasına karşın, Güney Asya ülkelerinde hala en geçerli üretim yöntemidir. Bu ülkelerdeki üreticiler birçok avantaja sahiptir. Öncelikle, kullanılan su zaten betaların doğal olarak yaşadıkları ve üredikleri sulardan farklı değildir. Mevcut doğal kaynakların ve akarsuların kullanımına dayalı basit sistemler, su değişimi, filtrasyon gibi gereklilikleri ortadan kaldırmıştır. Ayrıca, bölgeye hakim olan tropik muson iklimi, ısıtıcı kullanımını da gereksiz kılar.
   
    AMERİKAN METODU: ABD, dünyanın en fazla beta üreticisine sahip ülkelerinden biridir. Bu ülkede yapılan üretim genelde, yeni renk veya kuyruk varyetelerinin ortaya çıkarılmasına ve ortaya çıkan ırkların iyileştirilmesine yöneliktir.

Bu üretim metodunda genellikle 30-35 litre hacme sahip, uzunluk ve derinliği birbirine yakın bir tank kullanılır. Akvaryum, 15-18 cm yüksekliğe kadar su ile doldurulur. Taban kumsuzdur. Birkaç parça kaya, saksı, PVC parçası benzeri malzeme kullanılarak, gerektiğinde dişinin saklanabileceği yerler hazırlanır. Bazı kısımlara birkaç kök canlı bitki eklenebilir. Bu bitkiler dişinin saklanması için alan sağladığı gibi, infüzvuar ve alg oluşumunu hızlandırarak doğacak yavrular için de besin sağlarlar. Su yüzeyinde, erkek betanın yuvayı oluşturması için genişçe bir yaprak (Tercihen Hint bademi (Terminalia catappa) ağacının yaprakları. Bu yapraklar, yurtdışındaki birçok akvaryumcuda satılmaktadır.) veya plastik ya da strafordan yuvarlak bir parça konulur (alt kısmı suya gelecek şekilde yerleştirilmiş, yarım bir